THIẾU ĐIỆN – NỖI KHỔ KHÔNG CỦA RIÊNG AI
Tô Văn Trường
Đất nước ta những ngày này rất nóng. Mọi người vừa trải qua một đợt nóng dữ dội trong khắp cả nước, có một số nơi lên đến trên 40 độ C. Theo dự báo, vẫn còn những đợt nóng như thế! Trong và ngoài Quốc hội những ngày này bầu không khí cũng nóng lên chưa từng thấy kể cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Vừa hết chuyện Bauxite sang đến chuyện đường sắt cao tốc Bắc-Nam nhưng có lẽ nóng hơn cả bởi vì mọi người đều “chạm” thấy được tức là việc cắt điện đang xảy ra liên tục, ở hầu hết mọi nơi và bất kỳ lúc nào. Do đó, những câu chuyện xung quanh đề tài năng lượng cũng sôi lên sùng sục với nhiệt độ ngày càng tăng. Ở tỉnh Bình Dương đình công, lãn công cũng là do cắt điện.
Trong những năm gần đây, nhu cầu sử dụng điện tăng rất cao, khoảng gần 20% . Người dân vẫn còn nhớ Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải từ lâu đã chỉ thị cho ngành điện phải “đi trước một bước”. Năm nay, đúng là do thời tiết quá khắc nghiệt, mưa ít, nên thủy điện không vận hành được công suất như dự kiến nhưng nên nhớ điện là dịch vụ đặc biệt thiết yếu, thì thiếu 1% cũng không thể chấp nhận. Đó là chưa nói đến chất lượng điện năng, và chất lượng phục vụ.
Bài ca cắt điện thường “đến hẹn lại lên” ngoài nguyên nhân khách quan nhưng nguyên nhân chủ yếu lại chính do con người gây ra như cơ cấu thủy điện - nhiệt điện không hợp lý, tổn thất cao, tàn phá rừng đầu nguồn, “loạn” thủy điện nhỏ, không có quy trình vận hành liên hồ chứa, thiếu phối hợp đồng bộ giữa thủy điện và nhiệt điện, sự dụng điện lãng phí vv… Quy hoạch ngành năng lượng rất nhiều nhưng lại rất thiếu: ngành điện, than và dầu khí đều có quy hoạch tổng thể riêng nhưng thiếu một quy hoạch tổng thể cho toàn ngành năng lượng. Ở cấp độ địa phương, quy hoạch lại bị chồng chéo, đăc biệt ở quy hoạch thủy điện nhỏ, các địa phương cấp phép xây dựng thủy điện nhỏ vô tội vạ nhằm thu hút vốn đầu tư và thu thuế cho dịa phương. Sự chậm chễ trong tiến độ đưa vào vận hành các công trình điện (nhà máy, đường dây, trạm...): theo các thống kê thì trong những năm gần đây gần như 100% các nhà máy điện đưa vào hệ thống chậm hơn một vài năm so với kế hoạch. Các trạm biến áp và đường dây thì có khi xây xong vài ba năm vẫn chưa thể đóng điện. Các chương trình sử dụng năng lượng tiết kiệm phần lớn mang tính thí điểm và chưa có sức thuyết phục. Ví dụ Chương trình 5 triệu bóng đèn compact của EVN sử dụng các kênh phân phối không hiệu quả, đèn không đến được tay người cần và chất lượng bóng do 4 nhà cung cấp nội địa thấp gây mất lòng tin ở người sử dụng.
Mấy hôm nay râm ran việc EVN không chịu huy động nguồn đắt tiền, nôm na là nguồn nhiệt điện chạy dầu giá cao, nên phải ngồi chờ nguồn rẻ là nước, tức là ngồi chờ mưa. EVN không trả lời trực diện việc này nhưng chắc là ai cũng biết, đó là vì giá điện hiện nay dưới giá thành (nếu huy động tất cả các loại nguồn). Do vậy, các nhà đầu tư, nhất là nhà đầu tư nước ngoài, không có động lực đầu tư với giá điện hiện nay, mà đi đầu tư cục hút điện, nôm na là các nhà máy thép, chẳng qua là xuất khẩu giá điện rẻ ra nước ngoài. Còn việc tiết kiệm điện là chiến lược lâu dài vì ngoài ý nghĩa giải quyết thiếu điện còn tiết kiệm nguồn tài nguyên ngày càng cạn kiệt. Giá thành của nhiệt điện tuy có cao nhưng trong giai đoạn “nước sôi lửa bỏng” phải huy động hết công suất, có chính sách bù giá vì quyền lợi thiết thực của nhân dân. Nếu cho điều tra thống kê đánh giá tác hại của việc cắt điện sẽ là con số khổng lồ về kinh tế nhưng mất mát không tính được bằng tiền chính là sự mất lòng tin của dân chúng vào khả năng điều hành quản lý đất nước của những người có trách nhiệm.
Để có chiến lược an ninh năng lượng, tránh kiểu “ngồi vái trời mưa xuống” phải giải quyết bài toán thiếu điện cả trước mắt lẫn lâu dài. Ngoài việc tăng cường đầu tư nguồn, lưới, phải giảm tối đa tổn thất bao gồm cả tổn thất kỹ thuật, tức là tổn hao nhiệt qua bộ phận dẫn IR2. Các biện pháp đơn giản tiết kiệm bằng cách thay đổi thiết bị cũ hiệu suất thấp bằng thiết bị mới ít hao điện như đèn compact, bình nước nóng năng lượng mặt trời. Thay đổi hành vi sử dụng điện bừa bãi, lãng phí trong nhà, công sở,, tiến hành kiểm toán năng lượng các tòa nhà tiến tới khi thiết kế phải tận dụng thông gió tự nhiên, lấy sáng tự nhiên. Cần phải giảm tổn thất điện năng trong tất cả các khâu, nhất là khâu phân phối dễ bị ăn cắp điện. Đẩy mạnh chương trình DSM (Demand Side Management) trong đó giá cao điểm, thấp điểm khác biệt nhiều để người dùng điện sinh hoạt và sản xuất thay đổi thời điểm sử dụng điện, làm "phẳng" đồ thị phụ tải, tránh áp lực cho phía đầu tư nguồn và lưới điện. Cụ thể là gắn đồng hồ theo 3 loại giá khác nhau. Ở nước ngoài còn có giá tùy theo mùa. Dần dần từng bước, tiến tới bỏ bao cấp trong giá điện, để giá điện phản ánh đúng các yếu tố đầu vào, làm cơ sở hình thành thị trường điện. Chỉ có rút ngắn các giai đoạn hình thành thị trường điện, để từ đó thu hút được đầu tư trong và ngoài nước, tạo thế cạnh tranh giữa các nhà máy phát điện, các công ty truyền tải và các công ty phân phối.
Nhiều nước trên thế giới ngoài việc sử dụng chủ yếu nguồn năng lượng từ thủy điện, nhiệt điện, (một số nước sử dụng điện hạt nhân) cũng đã sử dụng giải pháp “tại chỗ ” để góp phần giải bài toán điện sinh hoạt. Chiến lược phát triển các loại công nghệ năng lượng sạch như điện mặt trời, gió, bio-gas ở nông thôn tận dụng phân gia súc, thực phẩm thừa vừa làm bio-gas vừa lấy phân bón cho ruộng; còn điện hạt nhân, thủy điện, nhiệt điện để phục vụ công nghiệp là chủ yếu.
Ngoài ra, một số nước bắt đầu khai thác địa nhiệt (trong tâm trái đất).
Mặc dù lộ trình thị trường hóa ngành điện đã được Thủ tướng quyết định chắc cũng góp phần chống độc quyền trong ngành điện nhưng về vận hành, Trung tâm điều độ hệ thống điện Quốc gia hiện nay vẫn trực thuộc EVN (một người chơi trong thị trường), do đó, không tránh khỏi những ưu tiên về vận hành hệ thống.
Để “hạ nhiệt” cơn nóng mất điện, trước hết cần những cái “đầu lạnh” trái tim nóng của những nhà nhà quản lý, đặc biệt là quản lý ngành năng lượng. Đây là bài toán vĩ mô cần có lời giải đồng bộ của nhiều lĩnh vực liên quan đến ngành năng lượng để có tầm nhìn, và quy hoạch phát triển năng lượng chuẩn xác với điều kiện bài bản được tính toán khoa học và thực tế. Đây cũng còn là trách nhiệm của cả cộng đồng nhưng trước hết là của ngành điện, vẫn biết rằng “Thiếu điện – Nỗi khổ không của riêng ai”.
|