Không chỉ Vinashin xin lỗi nhân dân
Tô Văn Trường
Vấn đề bức xúc nhất hiện nay trong người dân là những bài học kinh nghiệm cần rút ra như thế nào và cách khắc phục ra sao để các Tập đoàn kinh tế và Tổng công ty khác của nhà nước không đi vào “vết xe đổ” như Vinashin?
Vừa qua, trước những lỗi lầm rất lớn của mình, lãnh đạo Tập đoàn công nghiệp đóng tầu thủy Vinashin đã có lời xin lỗi quốc dân đồng bào. Lời xin lỗi đó ở thời điểm này là cần thiết, đáng ghi nhận. Tuy nhiên, lời xin lỗi đó vẫn chưa đủ bởi vì 2 lý do. Thứ nhất là những khuyết điểm, lỗi lầm mà họ gây ra tác hại quá lớn về cả tài sản và lòng tin của nhân dân vào doanh nghiệp nhà nước và chính sách phát triển kinh tế. Thứ hai, ngoài Vinashin còn những cá nhân, các cơ quan liên đới ở các cấp khác nhau, cũng phải chịu trách nhiệm bởi vì đây còn là sai lầm có tính hệ thống.
Vấn đề bức xúc nhất hiện nay trong người dân là những bài học kinh nghiệm cần rút ra như thế nào và cách khắc phục ra sao để các Tập đoàn kinh tế và Tổng công ty khác của nhà nước không đi vào “vết xe đổ” như Vinashin?
Từ thập niên 90, đất nước ta có 2 khuynh hướng phát triển kinh tế lấy hiệu qủa kinh tế làm mục tiêu và phát triển kinh tế xã hội trên nền tảng kinh tế quốc doanh và định hướng xã hội chủ nghĩa. Tập đoàn kinh tế Vinashin được thành lập ngày 15 tháng 5 năm 2006. Đây là tập đoàn hoạt động sản xuất kinh doanh đa sở hữu, trong đó sở hữu Nhà nước là chi phối, trên cơ sở sắp xếp tổ chức lại Tổng Công ty Công nghiệp tàu thủy Việt Nam, hoạt động theo mô hình công ty mẹ, công ty con. Nguyên tắc quản trị là mỗi tổ chức trong xã hội nếu được thành lập đúng đắn sẽ có tác dụng tích cực, ngược lại, nó sẽ là phá hoại mà quy mô, tổ chức càng to, thì sự tác động càng lớn đến hoạt động của nền kinh tế quốc dân.
Thủ tướng Chính phủ ký quyết định thành lập các Tập đoàn kinh tế tuy không sai về Luật nhưng lại không đúng với nền kinh tế thị trường, bởi vì các doanh nghiệp là tế bào của kinh tế thị trường, quyết định phải dựa trên quyền sở hữu vốn không phải dựa trên quan hệ hành chính. Đây là bài học phải sửa sai về lỗi hệ thống hay nói cách khác phải sửa lại Luật cho phù hợp với quy luật của nền kinh tế thị trường.
Bài học thứ hai là cần xác định nguyên tắc quản trị để phát triển kinh tế xã hội theo mục tiêu quốc gia, nhà nước chỉ đầu tư vào các ngành, lãnh thổ mà tư nhân chưa có điều kiện đầu tư. Khi đã có điều kiện phát triển, lợi nhuận cao, nhà nước rút vốn ra bằng cách tư nhân hóa hay nói cách khác vai trò quản lý doanh nghiệp nhà nước chỉ như chất xúc tác để phát triển kinh tế xã hội bền vững theo nguyên tắc dựa trên mối quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất lấy hiệu quả thực tế làm thước đo.
Bài học thứ ba là không coi trọng phản biện xã hội, coi thường ý kiến của các chuyên gia đã cảnh báo, những người có trách nhiệm đã buông lỏng quản lý, không kiểm tra, giám sát đúng mức để Vinashin, tự do tùy tiện phát triển kinh tế thân hữu, đầu tư dàn trải, phát triển các doanh nghiệp tràn lan, thiếu kỹ thuật chuyên môn, quản lý công nợ, dự án yếu kém v.v…
Ngay cả khi Vinashin được coi là “người hùng” đang bay bổng tít trên tầng cao đã có những báo động về một cái chết tức tưởi nếu không biết hạ cánh. Thế nhưng, con “tầu lượn” Vinashin vẫn lượn tít trên tầng cao trong sự vỗ tay, hoan hỉ của những người ủng hộ và cổ súy thì đến bây giờ họ đang phải chứng kiến 1 cuộc hạ cánh khẩn cấp bất đắc dĩ xuống đường băng không có sẵn. Người dân chỉ được biết con số thua lỗ của Vinashin đến hàng chục nghìn tỷ đồng, còn thực tế lãng phí, thất thoát, vụ lợi cá nhân, nợ khó đòi cụ thể là bao nhiêu phải chờ thanh tra, kiểm toán độc lập mới biết được chính xác.
Bài học thứ tư là việc sử dụng lợi nhuận sau thuế nhờ nguồn vốn đầu tư của nhà nước nhưng lại giao cho các Tổng giám đốc, Chủ tịch hội đồng quản trị tự quyết định với danh nghĩa “phát huy quyền làm chủ”! Tình trạng thả nổi, “mua pháo, mượn người đốt” , không có cơ chế, kiểm tra, kiểm soát nên các vị “đại gia” kia mới tự do vung vít, đầu tư tràn lan hoặc làm “từ thiện’ theo ý muốn của các nhóm lợi ích.
Bài học thứ năm, lo lắng nhất hiện nay là về tư duy nhận thức của lãnh đạo.
Từ ngày 1/7/2010 Vinashin và nhiều tổ chức khác của nhà nước đã chuyển sang hình thức hoạt động doanh nghiệp dưới dạng công ty trách nhiệm hữu hạn 1 thành viên. Theo chúng tôi hiểu, đây là hình thức uống thuốc an thần, “bình mới, rượu cũ” vì chính phủ vẫn đóng 3 vai trò vừa quản lý doanh ngghiệp, vừa là chủ nợ, đồng thời là chủ sở hữu vốn cho nên công ty trách nhiệm hữu hạn 1 thành viên thực chất lại là công ty trách nhiệm vô hạn 100% vốn nhà nước!? Hầu hết các nước trên thế giới phát triển theo mô hình công ty trách nhiệm hữu hạn nhiều thành viên, trong đó nguồn vốn của nhà nước là chủ yếu để có cơ chế kiểm soát lẫn nhau trong quá trình phát triển. Với cơ chế này, khi hoạt động bị thua lỗ, nguy cơ phá sản không những phải bán các tài sản của doanh nghiệp mà các ông chủ cũng phải bán cả tài sản riêng của cá nhân chưa đưa vào doanh nghiệp để đền bù.
Các giải pháp đối với Vinashin phải có cả ngắn hạn và dài hạn. Về ngắn hạn, có khả năng là vụ việc xảy ra sẽ làm một số ngân hàng cho vay phá sản, một số người mua nợ Việt Nam lo sợ về Việt Nam mất khả năng chi trả, về khách ký hợp đồng đóng tầu rút lui vì Vinashin chứng tỏ không đủ khả năng giao hàng. Chính phủ cần có giải pháp hữu hiệu để giải quyết vấn đề này. Cần lập một ủy ban kiểm tra, thanh tra với các chuyên gia do Quốc hội lãnh đạo, (gồm cả chuyên gia nước ngoài nếu cần thiết) ngoài việc đánh giá về các hoạt động của Vinashin, xem xét các hợp đồng đã có, kể cả việc quyết định vừa qua của Chính phủ tiếp tục yêu cầu ngân hàng cho vay thêm 1,2 tỷ đô la US (trong đó có 500 triệu đô la từ ADB). Cần xem xét lại các quyết định giao đóng tầu cho Tập đoàn dầu khí. Có thể có vài công ty đóng tầu cạnh tranh nhau, nhưng không thể giao đóng tầu cho Tập đoàn dầu khí.
Qua việc xin lỗi của Vinashin, người ta phải nhận thức được những vấn đề quan trọng hơn là không thể để tài sản của đất nước trôi dạt một cách tùy tiện như các con tầu của Vinashin. Bài học về Vinashin là bài học rất đau xót. Cần phải nhìn thẳng vào sự thật, sửa lại lỗi hệ thống, sửa lại Luật, có cách nhìn nhận nghiêm túc, và xử lý Vinashin triệt để theo luật pháp để nhân dân không còn phải nghe những lời xin lỗi đau buồn nói trên. Không hiểu bài học về Vinashin đã đủ làm nguội lạnh những cái đầu nóng bỏng và hoang tưởng về việc sử dụng nguồn vốn nhà nước nói cho đúng hơn là tiền thuế của nhân dân vào các siêu dự án nữa hay không?
|