Một số đề nghị về :
Thanh tra - kiểm tra An toàn và Hiệu quả các Hồ & Đập
đã và đang xây dựng.
GIẢ KIM HÙNG
Chi hội Đập lớn và PT Nguồn nước miền Trung
Đặt vấn đề.
Hồ & Đập (HĐ) là một trong các biện pháp công trình chủ yếu nhằm điều hòa nguồn nước tự nhiên của các lưu vực sông để khai thác các mặt lợi, phòng tránh hạn chế các mặt hại của Nước, phục vụ phát triển kinh tế xã hội. Được Đảng, Nhà nước và Nhân dân quan tâm, Ngành Thủy lợi (TL) nói chung và xây dựng HĐ thủy lợi thủy điện nói riêng ở nước ta đã phát triển rất nhanh nhất là từ sau ngày Đổi Mới. Theo thống kê chưa đầy đủ, đến đầu thế kỷ 21, cả nước đã có gần 2000 HĐ vừa và nhỏ, trong đó có trên 50% hồ chứa có đập cao 15m trở lên ( thuộc diện đập cao theo quy ước của Ủy Hội Đập lớn Thế giới (ICOLD) và theo Nghị định 72/2007/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý an toàn đập; đập cao hồ lớn phần nhiều thuộc ngành Điện ),đã góp phần quan trọng trong sự nghiệp bảo vệ và xây dựng đất nước. VN đã thuộc diện quốc gia có nhiều HĐ lớn, xét về mật độ và tốc độ xây dựng kể từ khi có chủ trương đầu tư, tư vấn khảo sát thiết kế, tổ chức thi công đến khi hồ tích nước đưa vào khai thác sử dụng ( theo đánh giá của ICOLD trong kỳ họp thường niên lần thứ 78 tại Hà nội tháng 5/2010). Tuy nhiên, do phát triển khá nhanh nên nhiều HĐ đã và đang xây dựng nhất là các HĐ vừa và nhỏ khó tránh khỏi các khuyết nhược điểm, như về hiệu quả đầu tư khai thác tổng hợp bền vững tài nguyên nước cùng các tài nguyên liên quan khác chưa cao, còn để lãng phí thất thoát nguồn vốn đầu tư, chất lượng xây dựng và độ an toàn HĐ chưa thật đảm bảo, tác hại xấu môi trường sinh thái, góp phần gây nạn tàn phá rừng, gây cạn kiệt và xói lở lòng bờ sông, gây thêm lũ lớn đột ngột cho nhiều vùng hạ lưu HĐ khi hồ phải xả lũ để bảo vệ đập, v…v…Không ít HĐ bị sự cố khi sắp hoàn thành hoặc mới khai thác trong vài năm đầu…Để đảm bảo an toàn đập, ngày 07/5/2007, Chính phủ đã ban hành Nghị định (NĐ) số 72/2007/NĐ-CP về quản lý an toàn đập, NĐ đã chỉ rõ : “ Bảo đảm an toàn đập là ưu tiên cao nhất trong xây dựng, quản lý, khai thác và bảo vệ hồ chứa nước,” ( điểm 1 điều 3 chương I ),với nhiều quy định rất rõ ràng, đầy đủ và chặt chẽ để bảo đảm an toàn đập từ giai đoạn xây dựng bao gồm thiết kế và thi công ( 5 điều ở chương II) đến giai đoạn quản lý ( 8 điều ở chương III, trong đó có 1 điều riêng về “Kiểm định an toàn đập”- điều 17 ),về bảo đảm an toàn đập và vùng hạ du (5 điều chương IV). Bộ Nông nghiệp & PTNT có Thông tư 33/2008/TT-BNN ngày 04/02/2008, Bộ Công Thương ( Bộ CT) có Thông tư 34/2010/TT-BCT ngày 07/10/2010 để chỉ đạo và hướng dẫn thi hành đối với đập do hai Bộ quản lý. Nhờ vậy các HĐ xây dựng gần đây đã được an toàn hơn. Tuy nhiên vẫn còn các sự cố công trình về HĐ, có địa phương có sự cố trong các năm gần.đây. Theo thiển ý của người viết đề nghị này, các sự cố đã xảy ra đều trong tầm năng lực và kinh nghiệm xây dựng của Ngành TLVN. Nhiều Chủ đập đến nay cũng chưa có điều kiện để thực hiện đầy đủ NĐ72/2007. Vì vậy việc tăng cường công tác quản lý an toàn đập theo NĐ72/2007 cần được quan tâm hơn nữa từ Chủ đập đến các cơ quan quản Nhà nước.
Đồng thời cũng cần quan tâm hơn nữa về hiệu quả đầu tư xây dựng HĐ nhằm bảo đảm sử dụng khai thác tổng hợp có hiệu quả và bền vững nguồn tài nguyên nước – loại tài nguyên không thể thay thế được. Qua nhiều kênh thông tin cho thấy không phải tất cả các dự án HĐ - thủy lợi và thủy điện (TĐ) - đã và đang xây dựng nhất là các dự án vừa và nhỏ, đều bảo đảm được hiệu quả đầu tư theo các yêu cầu của Luật Xây Dựng, như “ bảo đảm hiệu quả kinh tế - xã hội của dự án” ( điểm d mục 1 điều 36 chương III LXD), “ bảo đảm tiết kiệm, có hiệu quả, chống lãng phí thất thoát và các tiêu cực khác trong xây dựng.” ( mục 5 điều 4 chương I, LXD ). Vì vậy cũng cần tăng cường quản lý về hiệu quả đầu tư nhất là các dự án đầu tư từ nguồn ngân sách nhà nước để “ bảo đảm hiệu quả của dự án.”.
Để các HĐ đã và đang xây dựng bảo đảm được 2 yêu cầu cơ bản nêu trên theo LXD và NĐ72/2007, các cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng công trình TL-TĐ cần tiến hành thanh tra, kiểm tra - định kỳ hoặc thường xuyên về hiệu quả và an toàn các HĐ đã và đang xây dựng. Trong LXD cũng như trong NĐ72/2007, đều có quy định các cơ quan quản lý Nhà nước có nhiệm vụ “Thanh tra xây dựng” ( điều 113 đến điều 115 chương VII Quản lý nhà nước về xây dựng, LXD ) và “ Thực hiện kiểm tra, thanh tra, giám sát việc kiểm định về an toàn đập”(điểm 2 điều 23 NĐ72/2007).
Các vấn đề chủ yếu cần thanh tra, kiểm tra.
Mục đích thanh tra kiểm tra là nhằm kịp thời phát hiện sai sót hoặc vi phạm các văn bản quy phạm pháp luật của Chủ đầu tư xây dựng HĐ trong quá trình thực hiện đầu tư có thể ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư khai thác nguồn nước lưu vực và an toàn HĐ, kiến nghị các giải pháp khắc phục để đảm bảo hiệu quả của dự án và nâng cao độ an toàn HĐ đã hoặc đang xây dựng, rút các bài học kinh nghiệm trong công tác quản lý đầu tư xây dựng và quản lý an toàn đập, đề xuất việc bổ sung sửa đổi các quy phạm tiêu chuẩn nếu thấy cần thiết, nhằm phòng tránh mọi thất thỏat lãng phí và sự cố công trình trong xây dựng. Hiện nay Bộ Nông nghiệp (NN) & PTNN đang có kế hoạch biên soạn xây dựng Hệ thống Tiêu chuẩn và Sổ tay An toàn đập với trợ giúp một phần chi phí của ADB, việc sớm tiến hành thanh tra kiểm tra này sẽ là một tài liệu quý để Ban biên soạn tham khảo. Qua thực tế được tham gia công tác tư vấn xây dựng một số dự án TL ở miền Trung các năm qua và gần đây, ý kiến của một số đồng nghiệp ở cơ sở quan tâm và kinh nghiệm nước ngoài, đề nghị nên tập trung một số vấn đề chủ yếu sau đây :
1. Việc thi hành các quy phạm pháp luật đã ban hành về lĩnh vực xây dựng nói chung và xây dựng thủy lợi nói riêng của các Chủ đầu tư xây dựng ( CĐTXD ) trong suốt quá trình XD và quản lý khai thác HĐ ( HĐ ) đã nghiêm túc và đầy đủ chưa, có điều gì việc gì đã vi phạm hoặc phải “ lách Luật” để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ bức bách được giao. Cần rà soát việc chấp hành các quy định về trình tự thực hiện dự án- từ quy hoạch, khảo sát thiết kề, thi công, nghiệm thu bàn giao đến quản lý vận hành HĐ.
2. Kiểm tra từng khâu trong hoạt động xây dựng của dự án HĐ (DAHĐ), đối chiếu với các quy định hiện hành có khâu nào sai sót hoặc vi phạm, nên chú ý kiểm tra một số vấn đề sau :
- DAHĐ có phù họp với DA Quy hoạch đã được phê duyệt không;
- Chất lượng hồ sơ DAĐTXD ( trong đó chú ý mục tiêu nhiệm vụ của DA, ảnh hưởng tác động đến nguồn nước lưu vực và môi trường sinh thái); chất lượng công tác khảo sát thiết kế xây dựng có quan hệ đến hiệu quả đầu tư và an toàn công trình, chất lượng thi công kể cả công tác giám sát thi công, việc tổ chức nghiệm thu và bàn giao HĐ đã xây dựng. Đối với HĐ có sự cố trong quá trinh thi công thì cần kiểm tra hồ sơ về sự cố và việc tổ chức xử lý sự cố.
- Việc tổ chức đấu thầu lựa chọn các Nhà thầu XD từ Tư vấn đến Thi công ( kể cả giám sát thi công), đã công khai minh bạch đúng Luật chưa, kiểm tra hồ sơ kỷ thuật một vài nhà thầu đã trúng thầu hoặc được chọn giao thầu nếu thấy nhà thầu chưa thật phù hợp với yêu cầu của DAHĐ.
3. Kiểm tra công tác quản lý an toàn HĐ, theo NĐ 72/2007, Thông tư 33/2008/TT-BNN của Bộ NN&PTNT và Thông tư 34/2010/TT-BCT của Bộ CT đối với HĐ đã xây dựng đang quản lý khai thác. Chú ý mấy việc sau :
- Quy trình điểu tiết hồ chứa, Quy trình quản lý an toàn HĐ, đơn vị lập, cấp và thời gian phê duyệt,
- Tình hình thực hiện việc vận hành điều tiết hồ chứa các năm bình thường và trong các năm đặc biệt như năm khô hạn để tích nước và năm lũ lớn phải xả lũ để bảo đảm an toàn đập, ảnh hưởng đối với hạ lưu.
- Hồ sơ ghi chép quá trình quản lý khai thác và quản lý an toàn đập, kể cả hồ sơ ghi chép chỉnh lý các kết quả quan trắc hàng năm ở HĐ. Chú ý các số liệu ghi chép có liên quan đến hiệu quả đầu tư theo mục tiêu nhiệm vụ của DA được phê duyệt, các hoạt động khai thác khác do các đơn vị ngoài ngành thực hiện (nếu có) như Thủy sản, Du lịch, Lâm nghiệp…
- Hồ sơ về các sự cố phát sinh và đã xử lý khắc phục trong quá trình quản lý khai thác ( nếu có ).
4. Kiểm tra hiện trạng HĐ đang quản lý khai thác. Quan sát., chụp ảnh, video, ghi chép tình hình các hạng mục công trình đầu mối (CTĐM) gồm: đập chính, đập phụ nếu có, Tràn xả lũ và Tràn dự phòng nếu có, Cống lấy nước, Nhà máy TĐ nếu có, Nhà Trạm quản lý, Hệ thống điện lưới và điện dự phòng nếu có, các thềm bờ hồ chứa. Chú ý các hạng mục sau :
+ Đập : - Đối với đập đất đá đầm nện, quan sát kỹ tình hình làm việc của đập về chống thấm và chống trượt tại các vị trí quan trọng như : mái và chân đập hạ lưu, các thiết bị tiêu thoát nước, hai vai đập kể cả sườn núi phía thượng hạ lưu trong một phạm vi có thể có ảnh hưởng đến làm việc an toàn của hồ và đập; tình hình cây cỏ trên các mái đập; ở mái đập thượng lưu, chú ý tình hình làm việc của kết cấu chống sóng bảo vệ đập, các hiện tương xói vỡ, sạt trượt, nứt nẻ..
- Đối với đập bê tông trọng lực, chú ý quan sát tình hình làm việc của kết cấu bê tông như nứt nẻ, nhũ, thấm, các khớp kết cấu và khớp thi công, hai vai đập nối tiếp với đập tràn xả lũ, nối tiếp với sườn núi.
+ Tràn xả lũ :- Tràn tự do, quan sát tình hình làm việc của kết cấu bê tông như đối với đập bê tông ở ngưỡng tràn, dốc nước, mũi phun (tràn tiêu năng mặt ), bể tiêu năng ( tràn tiêu năng đáy ); tình hình mái dốc sườn núi dọc tràn từ kênh dẫn ( nếu có ) đến kênh xả bao gồm lòng kênh, mái dốc bờ kênh; chú ý tình hình ổn định, phong hóa, sạt lở… trên mái dốc nhất là mái dốc sau mũi phun ở tràn tiêu năng mặt.
-Tràn có cửa, ngoài quan sát kết cấu bê tông, các bộ phận của tràn, tình hình mái sườn dốc như ở tràn tự do, cần quan sát về các kết cấu cơ điện, tình hình đóng mở vận hành các cửa van, khả năng giữ kín nước…
+ Cống lấy nước : Quan sát từ kênh dẫn ( nếu có ), tháp cống, cửa vào, cửa ra, tình hình làm việc các kết cấu cơ điện, cửa van, tiêu năng và đoạn đầu kênh sau cống.
+ Các hạng mục khác : quan sát hiện trạng, nếu phát hiện có hiện tượng hư hỏng xuống cấp thì ghi chép mô tả để đánh giá khi tổng hợp báo cáo.
+ Thềm bờ hồ chứa : quan sát tình hình sạt lở thềm bờ hồ và bồi lắng lòng hồ chứa…
5. Qua thanh tra kiểm tra nên có báo cáo tổng hợp cùng các hồ sơ thực tế thu thập được để giúp Bộ và Chủ ĐTXD ( đối với HĐ đang xây dựng ) và Chủ Đập ( đối với HĐ đang khai thác ), kịp thời khắc phục các tồn tại, tăng cường quản lý đảm bảo hiệu quả đầu tư và an toàn HĐ.
Kế hoạch thực hiện.
Thanh tra kiểm tra (TTKT ) là một trong các nhiệm vụ quản lý nhà nước bình thường theo Luật định. Các Bộ quản lý ngành xây dựng đều có chủ trương kế hoạch thực hiện việc này. Nay để góp phần đưa Nghị định 72/2007/NĐ-CP về quản lý an toàn đập thực sự đi vào cuộc sống trong Ngành XDTL-TĐ, đề nghị nên tiến hành sớm trong năm nay – trước hoặc trong mùa mưa lũ. Việc TTKT này có khác với các Đoàn công tác xuống cơ sở của Lãnh đạo Bộ hoặc các Cục Vụ chức năng của Bộ.
1/ Bộ NN&PTNN và Bộ CT giao các Cục Vụ quản lý Xây dựng cơ bản, Ban Thanh tra của Bộ chủ trì thành lập Đoàn TTKT để thực hiện, đồng thời đề nghị các tổ chức Hội nghề nghiệp như Hội Đập lớn & PTNN VN và Hội Thủy lợi VN cử chuyên gia có kinh nghiệm về Khảo sát Thiết kế HĐ tham gia, sẽ tiết kiệm biên chế và ngân sách. Nên tổ chức 3 Đoàn Thanh tra Kiểm tra theo 3 vùng : vùng Bắc đến bắc Trung bộ, vùng nam Trung bộ & Tây nguyên, và vùng đông Nam bộ. Mỗi vùng nên chọn 2-3 HĐ đã khởi công đang xây dựng và 2-3 HĐ đã xây dựng đang quản lý khai thác, nên chú ý các HĐ loại vừa và nhỏ phân cấp cho Tỉnh, Huyện quản lý ĐTXD.
2/ Các Đoàn Thanh tra Kỹ thuật (TTKT) lập Đề cương TTKT thông qua Bộ phê duyệt, sớm thông báo cho các Chủ ĐTXD và các Chủ HĐ biết đề xuất HĐ nên TTKT và chuẩn bị hồ sơ tài liệu phục vụ việc TTKT được nhanh chóng và đạt yêu cầu.
3/ Sau đợt TTKT có thể tổ chức một hội thảo khu vực để thu thập thêm ý kiến và thông tin từ các đơn vị, chuyên gia và đồng nghiệp quan tâm nhằm hoàn thiện báo cáo TTKT trước khi trình Bộ.
Với thông tin còn hạn hẹp và tầm nhìn có hạn, những đề nghị trên khó tránh khỏi các hạn chế hoặc chưa thật phù hợp, rất mong được các đồng nghiệp quan tâm góp thêm ý kiến quý báu để các cơ quan hữu quan tham khảo trong công tác quản lý bảo đảm an toàn và nâng cao hiệu quả dự án xây dựng HĐ.
|