Về tác động môi trường của Thủy điện Đồng Nai 6 & 6A
Tô Văn Trường
|
|
|
Đập thủy điện Hàm Thuận (Bình Thuận) | Gần đây, trên các phương tiện thông tin đại chúng lại thấy rộ lên những ý kiến trái ngược nhau và phản ứng về việc xây dựng công trình thủy điện Đồng Nai 6 và 6A. Sau những sự cố thủy điện ở một số nơi vận hành xả nước không theo quy trình gây các tác hại về kinh tế xã hội ở vùng hạ lưu đập thì bây giờ dư luận nước ta có vẻ thận trọng và “cảnh giác” khi nghe tin đâu đó chuẩn bị khởi công dự án thủy điện nhất là đó lại là công trình trọng điểm quốc gia cần xin ý kiến của Quốc hội như dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6 A.
Xưa nay, ở Việt Nam xảy ra tình trạng hầu hết các chủ đầu tư dự án không thực sự quan tâm đến đánh giá tác động môi trường (ĐTM), họ coi đó chỉ như là thủ tục hành chính, nên thường khoán trắng cho tư vấn miễn làm sao có được quyết định phê duyệt dự án ở cấp có thẩm quyền. Về tư vấn, chất lượng của báo cáo ĐTM cũng khá phổ biến tình trạng “cắt dán” bất cẩn trong biên tập báo cáo do phụ thuộc vào nguồn kinh phí, năng lực và thiếu trách nhiệm trong quá trình thực hiện.
Theo Nghị quyết của Quốc hội số 49/2010/QH12, trong đó theo tiêu chí nêu tại khoản 1b Điều 3 thì dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A thuộc dự án, công trình quan trọng quốc gia phải trình Quốc hội xin quyết định chủ trương đầu tư. Theo quy trình làm việc của Cục Thẩm định Bộ Tài nguyên & Môi trường sau khi nhận được hồ sơ ĐTM thì các chuyên viên có trách nhiệm rà soát về thủ tục hành chính, nếu có sai sót hoặc thiếu thì sẽ trả lại chủ đầu tư để bổ sung trước khi đưa ra Hội đồng Thẩm định. Vì vậy, với dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A, nếu chưa được trình Quốc hội xem xét quyết định chủ trương đầu tư thì chưa được làm tiếp các thủ tục khác liên quan đến cấp phép đầu tư. Do đó, việc Cục Thẩm định trả lại báo cáo ĐTM của dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6 A cho chủ đầu tư và tư vấn, chưa đề cập đến vấn đề chất lượng của báo cáo ĐTM.
Nếu báo cáo ĐTM của dự án này không đánh giá nghiêm túc, đầy đủ đến việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất vườn quốc gia Cát Tiên (tiêu chí buộc dự án phải trình Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư) thì đây là lỗi lớn nhất buộc chủ đầu tư và tư vấn phải làm lại báo cáo này. Dĩ nhiên, ĐTM việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất vườn quốc gia đòi hỏi phải khảo sát, phân tích và đánh giá hiện trạng và dự báo tác động đến tài nguyên sinh học, tài nguyên nước liên quan đến toàn bộ khu đất này và cả các khu vực có liên quan (có liên hệ về sinh thái và thủy văn với khu đất chuyển đổi mục đích sử dụng).
Một câu hỏi được đặt ra, Quốc hội căn cứ vào đâu để phán quyết cho chủ trương đầu tư thủy điện Đồng Nai 6 và 6 A? Đây là câu chuyện tương tự như “con gà và quả trứng” hay nói cách khác giống như tình trạng nhập khẩu ở Hà Nội phải chứng minh có nhà ở và ngược lại muốn có nhà phải chứng minh đã có hộ khẩu!? Theo quan điểm của chúng tôi “lỗ hổng” chính là ở trong Nghị định 29/2011 ngày 18/4/2011 về đánh giá môi trường chiến lược và đánh giá tác động môi trường và cam kết bảo vệ môi trường của Chính phủ ban hành còn thiếu hẳn phần quy định quy hoạch môi trường và quy hoạch bảo vệ môi trường. Giải pháp tốt nhất, khoa học và thực tế nhất là các cơ quan tư vấn có trách nhiệm vẫn phải thực hiện đánh giá tác động về môi trường, tác động về kinh tế, tác động về xã hội và tác động về sức khỏe để làm cơ sở cho những cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định. Trên thế giới, người ta cũng phải làm như vậy trước khi đưa ra quyết định chủ trương đầu tư. Mặt khác, thủy điện trên sông Đồng Nai là hệ thống bậc thang, do đó, khi đánh giá tác động môi trường phải luôn gắn kết, đối chiếu với đánh giá môi trường chiến lược (ĐMC) trong bài toán hệ thống.
Quy hoạch điện VII, đang được trình Thủ tướng chính phủ phê duyệt, thì chủ yếu rà soát lại tiến độ thực hiện và tình hình triển khai xây dựng các nhà máy thủy điện giai đoạn 2010-2015 vì hầu hết các thủy điện lớn và vừa công suất từ 100 MW trở lên đều đã được đưa vào lịch xây dựng từ 2006-2015. Trong giai đoạn 2016-2020 chỉ còn thủy điện Lai Châu (1200 MW), Đồng Nai 6, các nhà máy thủy điện tích năng và các nhà máy thủy điện tiềm năng ở Lào và Campuchia. Do tiến độ của nhiều nhà máy nhiệt điện bị chậm nên tỉ trọng thủy điên tăng từ 37,6% năm 2009 lên hơn 40% năm 2010 và dự kiến tiếp tục chiếm hơn 40% giai đoạn 2011-2013. Dự kiến tỉ trọng thủy điện sẽ giảm dần và còn 25% vào năm 2020 và 20% vào năm 2025.
Điều chỉnh Quy hoạch bậc thang thủy điện trên lưu vực sông Đồng Nai đã được bộ Công thương phê duyệt thì bậc thang thủy điện Đồng Nai 6 và Đồng Nai 8 được thay thế bằng các bậc thang ĐN 6, ĐN 6A, Tà Lài, Phú Tân 1, Phú Tân 2, Thanh Sơn và Ngọc Định. Các thủy điện này đều là loại thủy điện đập dâng điều tiết ngày có dung tích hồ chứa rất nhỏ so với hai thủy điện ĐN 6 và ĐN8 trong quy hoạch trước đây. Việc quy hoạch các công trình bậc thang thủy điện trên lưu vực sông Đồng Nai được nghiên cứu trên quan điểm sử dụng tổng hợp nguồn nước xem nguồn nước và tiềm năng thủy điện là tài nguyên của quốc gia. Các hồ chứa thủy điện ngoài việc khai thác tài nguyên thủy năng còn tham gia điều tiết nguồn nước cho hạ lưu đập cấp nước cho các mục đích sử dụng khác.
Khai thác thủy điện rõ ràng là ngoài lợi nhuận đem lại từ điện cũng đã gây ra một số tác động tiêu cực rất rõ là mất đất, mất rừng do làm hồ và một số hệ quả xấu khác như ảnh hưởng đến hệ sinh thái, môi trường. Việc chia nhỏ công trình thủy điện Đồng Nai 6 thành 2 bậc vừa có sản lượng điện tốt hơn vừa giảm bớt ngập lụt (mất mát) so với trước đây. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng vị trí xây dựng rất đặc thù và phải xem xét, đánh giá một cách cẩn trọng, khoa học ảnh hưởng đến việc gây ngập trong tổng số 372, 23 ha diện tích đất rừng và đất lâm nghiệp sẽ phải sử dụng cho dự án, trong đó có 136,98 ha thuộc vườn quốc gia Cát Tiên là vấn đề rất nhạy cảm.
Từ những phân tích ở trên, có thể thấy rằng việc xây dựng thủy điện Đồng Nai 6 và 6 A đang là một thử thách cái tâm, và cái tầm của nhà quy hoạch và đòi hỏi sự cân nhắc thận trọng ở các cấp có thẩm quyền giữa cái được, và cái mất khi chúng ta đang phấn đấu cho sự phát triển bền vững.
|