NGẬP LỤT TP HCM - CÂU CHUYỆN DÀI NHIỀU TẬP
TS Tô Văn Trường
 |
|
Ngập đường Trần Hưng Đạo (TP HCM) ngày 13/4/2009 | Nhiều người dân TP HCM rất ấn tượng, sau khi đọc bài viết mới đây trên 1 tờ báo tiêu đề “ 4 năm nữa, TP HCM sẽ hết ngập” đưa ra viễn cảnh sau khi hoàn thành dự án quy hoạch thủy lợi chống ngập úng khu vực TP HCM của Bộ NNPTNT đã được Thủ tướng phê duyệt với hệ thống đê bao và 12 cống lớn để kiểm soát triều cường và lũ, TPHCM về cơ bản sẽ hết ngập!?.
Khu vực dự án được chia ra làm 3 vùng : Vùng I gồm bờ hữu sông Sài Gòn - Nhà Bè, vùng II khu vực ngã ba sông Đồng Nai - Sài Gòn và vùng III gồm khu vực bờ tả sông Sài Gòn - Soài Rạp. Hệ thống công trình gồm 12 cống lớn được bố trí trên tuyến đê bao tại tất cả các cửa sông, rạch đổ ra sông Sài Gòn-Nhà Bè và sông Vàm Cỏ Đông. Cửa cống được điều khiển tự động nhờ hệ thống báo mực nước và đóng mở bằng thiết bị thủy lực, điều khiển tại một trung tâm điều hành. Dự án còn đưa ra giải pháp là phải có hệ thống kênh và hồ chứa kết hợp để chứa lượng nước mưa trong thời gian đóng cống ngăn triều, ngăn lũ vv…Theo nhiều nhà khoa học am hiểu cả lý luận và tình hình thực tế khẳng định là 4 năm và thậm chí lâu hơn thế, TP HCM chỉ có thể cải thiện điều kiện ngập lụt, không thể hết ngập lụt vì nguyên nhân cơ bản chưa có quy hoạch tổng thể giải quyết bài toán hệ thống chống ngập do lũ, do triều và do mưa.
Hiện nay, toàn thành phố còn khoảng 100 điểm ngập chủ yếu do mưa. Năm 2008, có khoảng 66 trận mưa gây ngập, tăng 46% so với năm 2007. Ngoài ra, triều cường có xu thế ngày càng tăng cao hơn. Chúng ta đều rõ TP HCM nhìn chung cao độ đất thấp cho nên nguyên nhân chính gây ngập do mưa lớn, trong khi hệ thống tiêu thóat hiện hữu không đủ khả năng thoát nước. Trong thời gian triều cường, hoặc xả lũ từ thượng lưu về, mực nước sông lên cao lại cản trở việc tiêu thoát nước, gây ngập cho khu vực có cao độ đất thấp. Thậm chí ngay cả trong mùa khô, không có mưa mà các khu vực có cao độ đất thấp vẫn ngập nước do triều cường Dự án của Bộ NN-PTNT đề xuất nhằm kiểm sóat mực nước trên kênh hở trong khu vực dự án có tác dụng (1) Ngăn chặn tình trạng ngập do nước lớn ngoài sông (do triều cường và lũ từ thượng lưu); (2) Hạ được mực nước trong hệ thống kênh hở tạo thế năng cho hệ thống tiêu thóat nước mưa tăng cường năng lực tiêu; (3) Chủ động tạo ra dung tích để "chứa" một phần nước mưa lỡ xảy ra khi triều cao để chờ vài giờ khi triều rút thì mở cửa cống để tiêu đi. Hệ thống thóat nước mưa và nước thải của TP HCM đang được làm mới và nâng cấp nhờ các dự án ODA và còn phải tiếp tục làm nữa. Xin lưu ý, việc kiểm sóat được mực nước trên "bể tiêu" chính là các kênh hở (nhờ hệ thống cống và đê bao) thì dù có hoàn chỉnh khi triều cao cũng không tiêu được nếu hệ thống thóat nước mưa và nước thải không đáp ứng được bài toán tiêu nội ô.
Thực tế, để phục vụ cho mục tiêu chống ngập ngắn hạn cần giải quyết đồng bộ các vấn đề có liên quan trực tiếp như: thiếu cống, kênh mương không đủ mật độ, kích thước. Một số hệ thống cống nằm trong nhà dân, xây dựng lâu năm, tiết diện lại nhỏ, không đủ thoát nước như tuyến đường Phạm Văn Chi chỉ cần sau trận mưa khoảng 30 phút, gặp triều cường là ngập sâu đến 0,8 m. Theo tính toán của đơn vị tư vấn, TP HCM cần cải tạo 6.000 km cống mới mong giảm thiểu được tình trạng ngập lụt. Hiện nay, TP đang triển khai hàng loạt các công trình, “lô cốt” mọc nhiều nơi nhưng cũng chỉ đảm bảo được khoảng 35% khối lượng công trình, có nghĩa là còn khoảng 4.500 km cống nữa cần được cải tạo, bổ sung.
Hệ thống đê bao, bờ bao già yếu, nhiều khu vực ở ngoại thành đã không chịu được những đợt mưa lớn cộng triều cường. Quá trình đô thị hóa nhanh nên nhiều sông, kênh bị san lấp, hệ thống cống thoát nước không có và không đủ là một nguyên nhân gây ngập ở cả nội và ngoại thành. Thực tế vừa qua, một số nơi ở TP đã xây dựng xong công trình chống ngập nhưng trên công luận người dân phản ánh có nơi còn ngập hơn cả trước khi chống ngập bởi vì các dòng kênh đang bị tắc nghẽn bởi bùn rác, các đầu nối vào các dự án khác không đồng bộ vv…
Dự kiến các dự án ODA hiện nay như Dự án cải thiện môi trường lưu vực Nhiêu Lộc-Thị Nghè, Dự án cải thiện môi trường nước lưu vực Tàu Hủ-Bến Nghé, Dự án thoát nước lưu vực Hàng Bàng, Dự án thoát nước lưu vực Tân Hóa-Lò Gốm (sẽ kết thúc vào năm 2010-2012) sẽ cải thiện tình hình tiêu thoát nước. Ví dụ như nhờ cải tạo kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè, khả năng tải của hệ thống này tăng lên khoảng 2 lần so với hiện nay. Nếu có thêm cống cửa sông và vận hành tốt, kênh này có khả năng trữ được từ 15-27% tổng lượng mưa trong lưu vực (nếu mưa thiết kế là 90 mm/trận). Khi thiết kế cần tính với mức dự báo cao hơn, 140 mm/trận. Tuy nhiên, do chênh lệch đầu nước giữa điểm xa nhất của dự án đến cửa ra vẫn khá lớn, khoảng 2,8m cho nên vẫn có những khu vực còn bị ngập nếu đường tiêu cục bộ không đáp ứng đủ. Trên kênh Nhiêu Lộc, tại cửa ra mực nước khoảng 1 m, tăng dần về phía thượng lưu 0,12 m/km. Trên các đường ống chảy ra kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè độ dốc mực nước khoảng 1m/km. Do đó, nơi nào mặt đất thấp hơn mực nước tính toán này sẽ vẫn bị ngập.
Việc đầu tư theo dự án quy hoạch của Bộ NN-PTNT có tác dụng nhất định về giải quyết ngập úng, nhưng tự một mình nó không giải quyết được toàn bộ vấn đề vì còn phụ thuộc vào hệ thống cống rãnh tiêu thoát nội ô. Có thể sẽ hạ được mực nước trong các kênh rạch nhưng TP vẫn có chỗ bị ngập vì hệ thống cống rãnh làm việc kém. Vấn đề là các hệ thống này, trong quá trình thực hiện lại chính là nguyên nhân gây tắc ngẽn đường tiêu, vì trong khi hệ thống cống mới chưa vận hành thì lúc thi công chúng và các công trình xây dựng khác không ai nắm được bao nhiêu bùn đất đã trôi xuống hệ thống cống rãnh hiện có làm giảm khả năng tiêu thoát của cống. Chưa kể là cùng với việc đầu tư các hệ thống thoát nước, người ta cũng bê tông hóa vỉa hè, xây dựng các công trình khác làm cho nước tập trung nhanh hơn, kết quả là qtiêu càng lớn hơn với cùng một lượng mưa. Cho nên vấn đề không phải chỉ là cường độ mưa ngày càng cao, mà còn phải dự báo thêm về hệ số dòng chảy ngày càng lớn do chính tác động của con người.
Đô thị hóa là một quá trình không thể đảo ngược trong thời thế hiện nay. Người ta bỏ tiền ra đầu tư xây dựng các đô thị để kiếm lời, còn chỗ đâu cho các “hồ điều tiết” theo lý thuyết? Cứ mỗi lần xây thêm đô thị, bao thêm một diện tích nào đó thì biên triều phía ngoài sẽ ngày một cao hơn. Đó là quy luật. Ngay bản thân dự án quy hoạch đã được duyệt này cũng đã dự kiến trước điều đó nên đòi hỏi phải nâng cao trình bờ bao ở dự án Bờ hữu ven sông Sài Gòn từ (+2,20) lên (+2,50) m. Cứ như thế mà làm thêm vùng II, vùng III thì biên triều cũng sẽ dâng lên nữa vì cửa sông vẫn được bỏ ngỏ, năng lượng triều vẫn lớn sẽ dồn nước trong lòng dẫn, làm mực nước triều trên sông ngày càng cao. Mọi chuyện diễn ra giống hệt như truyền thuyết Sơn Tinh, Thủy Tinh. Nhiều người cho rằng nước càng dâng thì núi càng cao. Người lo xa lại e ngại núi dâng cao bao nhiêu thì nước sẽ đuổi theo sát chân bấy nhiêu. Bởi vậy, điều cốt yếu vẫn là phải xử lý năng lượng triều, triệt tận gốc từ nơi nó xuất phát ở cửa sông, như thời Lý Thường Kiệt đánh châu Ung, châu Lý. Do đó, một số chuyên gia đề nghị cần xem xét đến phương án bao ngoài (làm 2 cống lớn trên sông Soài Rạp và Lòng Tàu) vì chỉ từ 3-5 năm công trình sẽ phát huy hiệu quả. Đê bao này sẽ nằm trên tuyến đường cao tốc vành đai ngoài phía Nam để kết hợp đầu tư 2 cầu bắc qua sông Soài Rạp và Lòng Tàu.
Trong thời gian 4 năm, việc tổ chức quản lý triển khai dự án là rất khó hoàn thành các hạng mục công trình theo quy hoạch. Nhiều ý kiến cho rằng, trong quản lý rủi ro của dự án thì rủi ro ở khâu này là quan trọng nhất. Thông thường quản lý dự án hiện nay vẫn là "quản lý công việc" mà quên đi việc "quản lý quá trình". Muốn quản lý được quá trình đòi hỏi cán bộ phải am tường chuyên môn hiểu biết sâu sắc về dự án, Hiện nay, Bộ NNPTNT đã giao cho Ban Thủy lợi 9 là chủ đầu tư ba cống lớn nhất (Mương Chuối, Thủ Bộ, Kinh Lộ) trong tổng số 12 cống lớn. Mọi việc về phía Bộ đang được xúc tiến rất khẩn trương nhưng về phía các địa phương vẫn còn những vướng mắc như TP HCM vẫn chưa thành lập chủ đầu tư; Long An đang đề nghị dùng vốn Trung ương cho các hạng mục trên địa bàn Long An; Cống Bến Nghé có tên trong 12 cống nhưng có thể phải xem xét lại vì liên quan đến hầm Thủ Thiêm; Cống Nhiêu Lộc - Thị Nghè không có trong danh mục dự án quy hoạch của Bộ NNPTNT (12 cống) nhưng theo tôi biết TP HCM đang chuẩn bị lập dự án vì nó là một lưu vực độc lập, làm xong có hiệu quả ngay. Việc có hoàn thành toàn bộ các công trình Vùng I vào năm 2012 hay không còn là một dấu hỏi lớn như vốn đầu tư, đền bù giải tỏa, đặc biệt là việc xây dựng các cống kiểm sóat triều là rất mới ở Việt Nam, dự kiến khẩu diện cống lớn 30 - 50m, cao độ ngưỡng cống từ -7m xuống đến -14m hoặc sâu hơn, phải sử dụng các cửa van lớn nặng đến 600 tấn. Ngoài 12 cống lớn trong dự án, muốn kiểm soát triều còn phải xây dựng hàng chục cống nhỏ khác đòi hỏi bài toán vận hành hệ thống thật bài bản, khoa học vì ảnh hưởng cả đến giao thông thủy và tác động đến môi trường.
Từ trước đến nay, ngay các cơ quan chuyên nghiệp làm quy hoạch như Viện Quy hoạch Thủy lợi cũng chưa chú trọng đúng mức đến khâu quản lý sau quy hoạch. Đây là “lỗ hổng” lớn mà dự án quy hoạch thủy lợi chống ngập úng khu vực khu vực TP HCM cũng mắc phải cho nên cũng không có gì phải ngạc nhiên, nhưng thiết nghĩ đã đến lúc phải quan tâm, không nên có tâm lý tự ty như trước đây, vì cả nước đang trong quá trình hội nhập ra biển lớn, không chỉ còn loanh quanh trong sông rạch bé nhỏ, tù túng như trước đây.
Nói tóm lại: Dự án quy hoạch thủy lợi chống ngập úng khu vực TP HCM của Bộ NNPTNT đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt khi hoàn thành chắc chắn sẽ tạo được tiền đề cải thiện tình hình ngập triều trong địa bàn thành phố. Tuy nhiên, có thể khảng định rằng dự án này không thể giải quyết cơ bản vấn đề ngập lụt như bài báo nói trên đã đề cập do sự yếu kém và bất cập của hệ thống cống rãnh tiêu thoát nước nội ô và các tác động chủ quan khác của con người trong quá trình đô thị hóa. Bài toán triệt để giải quyết ngập lụt khu vực TP HCM là bài toán hệ thống giải quyết tổng hợp các yếu tố mưa, lũ, triều, đồng thời với hệ thống kênh mương, cống phải tiêu được nước và hệ thống đê bao không để nước tràn vào phải được làm đồng bộ. Đồng thời phải có phương án bố trí máy bơm cho thời đoạn xảy ra mưa lúc triều cường. Tôi vẫn còn nhớ báo Người Lao động ngày thứ hai 24/3/2008 đã đăng bài viết trên trang nhất “Đừng ngộ nhận bỏ ra 11.000 tỷ đồng là TP HCM hết ngập” cho đến nay vẫn còn mang nguyên tính thời sự. Nếu không giải quyết bài toán hệ thống đồng bộ, thì việc chống ngập cho TP HCM vẫn còn là câu chuyện dài nhiều tập.
(www.vncold.vn)
|