QUẢN LÝ THỰC HIỆN DỰ ÁN ODA THỦY LỢI
PGS. TS.Nguyễn Văn Tỉnh,
KS. Đinh Văn Linh
Ban Quản lý Trung ương các Dự án Thủy lợi
Bộ Nông nghiệp & PTNT
|
Thi công cống đập Tắc Giang (Hà Nam) trong dự án ADB3 dẫn nước sông Hồng vào sông Châu. | Ban Quản lý Trung ương các dự án Thủy lợi (CPO) thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn được thành lập năm 1994 với nhiệm vụ làm chủ dự án, trực tiếp quản lý các dự án thủy lợi đầu tư bằng nguồn vốn đầu tư nước ngoài - Hỗ trợ phát triển chính thức (ODA).
Đến nay Ban CPO đã thực hiện hoàn thành 6 dự án (tổng vốn vay 611,8 triệu USD), đang thực hiện 6 dự án (tổng vốn vay 679,25 triệu USD), đang chuẩn bị đầu tư 5 dự án (tổng vốn vay 720 triệu USD) và chuẩn bị danh mục đầu tư 3 dự án (tổng vốn vay 360 triệu USD). Tổng vốn vay đã thực hiện đầu tư đến nay là 1.291 triệu USD và đang chuẩn bị đầu tư 1.080 triệu USD. Các dự án đã đảm bảo tưới ổn định cho khoảng 1 triệu ha đất canh tác, đảm bảo tiêu úng, kiểm soát lũ vùng hạ du, đẩy mặn, rửa phèn, cải tạo môi trường sinh thái vùng cửa sông và cung cấp nước sinh hoạt cho nhân dân vùng dự án khoảng 45 tỉnh, thành phố trong cả nước.
Có được thành tích trên là do có sự quan tâm chỉ đạo sát sao của Lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các đơn vị thuộc Bộ, sự phối hợp, giúp đỡ có hiệu quả của các cơ quan Trung ương và địa phương trong cả nước, các tổ chức Quốc tế và Nhà tài trợ. Các dự án đã thực hiện xong đến nay đều phát huy hiệu quả cao, góp phần quan trọng vào thành tựu phát triển kinh tế của đất nước, nhưng trong quá trình thực hiện không tránh khỏi những vướng mắc cần phải tập trung giải quyết đó là chưa đạt được theo dự kiến ban đầu về mốc thời gian chuẩn bị và thực hiện dự án.
1. Giai đoạn chuẩn bị đầu tư
- Từ năm 1993 chương trình nguồn vốn ODA bắt đầu được Chính phủ đầu tư xây dựng công trình thủy lợi, các thủ tục đầu tư ODA được thông qua các Bộ ngành và các khoản vay không hoàn lại được các nước Phát triển tài trợ đầu tư vào chuẩn bị dự án, việc chuẩn bị đầu tư dự án ODA đa mục tiêu nên các quy hoạch của vùng dự án thường không đáp ứng, nguyên nhân là do chỉ số kinh tế nội hoàn thấp hơn 12%. Nguồn vốn đầu tư còn hạn chế nhưng nhu cầu đầu tư rất nhiều nên phải xây dựng ra các tiêu chí để lựa chọn danh mục dự án đầu tư dẫn đến mất nhiều thời gian (từ 2 năm đến 3 năm cho việc xác định vùng dự án). Mặt khác các dự án trước đây không do đơn vị thực hiện đầu tư dự án chủ động đề xuất mà do các chương trình ODA thiết lập và giao, nên có phần không sát thực tế và mất thêm thời gian chuyển giao. Từ năm 2006 đã được Bộ phân cấp chuẩn bị dự án cho các đơn vị thực hiện đầu tư nên các chương trình dự án được chủ động và đưa vào nhanh hơn.
- Bố trí nguồn vốn chuẩn bị đầu tư (dùng vốn ưu đãi không hoàn lại) phụ thuộc vào nhà tài trợ nên thời gian chuẩn bị đầu tư rất dài (từ 3 năm đến 4 năm). Từ năm 2010, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đề xuất với Bộ Kế hoạch và Đầu tư và nhà tài trợ (WB, JICA) cho phép dùng vốn đối ứng xây dựng văn kiện dự án nên đã rút ngắn được thời gian chuẩn bị xuống còn 1 năm, Nhà tài trợ chỉ chịu trách nhiệm thẩm định và phê duyệt dự án.
- Vốn cho khâu khảo sát, chuẩn bị dự án, thẩm định, quyết định đầu tư đang rất hạn chế nên việc khảo sát đại diện vẫn còn xảy ra và dẫn đến Hồ sơ phê duyệt dự án đầu tư khi triển khai thực hiện đầu tư nhiều khối lượng hạng mục còn bị thiếu sót, không phù hợp với thực tế, phải điều chỉnh dự án đầu tư, mất nhiều thời gian (chủ yếu do vốn tăng cao hơn so với tổng mức đầu tư).
2. Giai đoạn thực hiện đầu tư
Thời gian thực hiện các công đoạn đầu tư chậm trễ kéo dài do:
- Thủ tục đền bù giải phóng mặt bằng, tái định cư đối với dự án dùng nguồn vốn ODA phải tuân theo hướng dẫn của nhà tài trợ, cũng như luật trong nước, việc đền bù phải thỏa đáng nhưng khó khăn hơn là áp dụng theo giá thị trường, luật trong nước mới là tiếp cận với giá thị trường và theo khung giá được ban hành; và phải hoàn thành chi trả đền bù xong trước khi khởi công công trình mà vốn đền bù bằng nguồn vốn đối ứng của Chính phủ nên rất khó khăn, hơn nữa hồ sơ ruộng đất của Việt Nam còn nhiều bất cập (có dự án ký hiệp định sau 5 năm địa phương vẫn chưa giải quyết xong đền bù giải phóng mặt bằng).
- Thủ tục về thể chế đối với các dự án ODA cũng gặp nhiều khó khăn và gây nên kéo dài dự án. Nguyên nhân có phần do cơ chế chính sách nhà nước Việt Nam có nhiều thay đổi, chưa tương thích với nhà tài trợ.
- Thủ tục về đấu thầu đối với dự án dùng nguồn vốn ODA, nhà tài trợ luôn có xu hướng lựa chọn 01 Tập đoàn có khả năng về kỹ thuật và tài chính mạnh hoặc các Tổng Công ty lớn thực hiện thi công các hạng mục của Dự án nên phải áp dụng phương thức đấu thầu rộng rãi Quốc tế (ICB). Việc đầu thầu ICB mất thời gian hơn (khoảng từ 06-09 tháng) và ít chọn được nhà thầu có khả năng về kỹ thuật và tài chính mạnh trên thế giới vào tham gia dự thầu ở Việt Nam (đặc biệt trong lĩnh vực Thủy lợi chỉ có những gói thầu khoảng 05 triệu USD), các nhà thầu của Việt Nam thì không đáp ứng được yêu cầu của nhà tài trợ nên thường xuyên phải điều chỉnh lại kế hoạch đấu thầu dẫn đến mất nhiều thời gian. Mặt khác yêu cầu của nhà tài trợ về tư cách pháp nhân của đơn vị dự thầu không phụ thuộc hệ thống quản lý của chủ đầu tư (ADB có xem xét đến các thành viên là cổ đông của Công ty Cổ phần), đây là điểm khó cho các Công ty Cổ phần có cổ đông liên quan đến chủ đầu tư và khó cho các tổ chức vừa nghiên cứu (dùng vốn ngân sách) vừa triển khai chuyển giao khi tham gia đấu thầu hoặc các trường hợp đặc thù như rà phá bom mìn chỉ do các đơn vị thuộc Bộ Quốc phòng có chức năng thực hiện.
- Năng lực của các chủ đầu tư và các nhà thầu còn nhiều hạn chế, nhất là các chủ đầu tư mới thành lập (nhân sự và bộ máy chưa có kinh nghiệm, vừa làm vừa học). Mặt khác các nhà thầu thi công, tư vấn giám sát phần lớn trong quá trình thực hiện thi công, giám sát thi công không đáp ứng được sơ đồ tổ chức nhân sự trên công trường như hồ sơ dự thầu đảm bảo theo Nghị định 209/2004/NĐ-CP ngày 16/12/2004 của Chính phủ; nhà thầu thi công không đào tạo đủ công nhân lành nghề đáp ứng theo hồ sơ đấu thầu. Nhiều nhà thầu tư vấn lập hồ sơ thiết kế còn chạy theo tiến độ nên sai sót rất nhiều, tổ chức giám sát chưa thực hiện hết trách nhiệm theo quy định.
- Cấp vốn đối với dự án đầu tư bằng nguồn ODA phần lớn không bị vướng, chủ yếu vướng phần vốn đối ứng cho đền bù giải phóng mặt bằng như đã đề cập ở trên.
- Về thanh toán đối với dự án đầu tư bằng nguồn vốn ODA phải qua kiểm soát của Bộ Tài chính và Kho bạc nhà nước và phải theo dõi bằng 02 tài khoản tiền USD (đối với vốn vay) và tiền Việt Nam đồng (đối với vốn đối ứng) và cập nhật theo tỷ lệ tài trợ nên mất thêm thời gian (khoảng 1 tháng) so với vốn trong nước.
- Quyết toán dự án ODA do nhiều hợp phần trên vùng dự án rộng liên tỉnh dẫn đến tình trạng quyết toán của từng hợp phần theo tỉnh có dự án riêng biệt và có nhiều thiếu sót.
3. Giai đoạn vận hành sử dụng
Các dự án vốn vay ODA đầu tư tương đối đồng bộ từ cải tiến thể chế quản lý, đào tạo nhân lực đến hoàn thiện hệ thống, đầu tư thiết bị, máy sản xuất; nhưng cá biệt tại một số tiểu dự án đầu tư không đồng bộ (như vốn ODA đầu tư khu đầu mối và vốn đối ứng do địa phương bố trí đầu tư hệ thống kênh nhưng không đáp ứng kịp thời) dẫn đến không phát huy được hiệu quả, hoặc Công ty quản lý khai thác tiếp nhận dự án nhưng không cử đúng người tham gia được đào tạo để vận hành dẫn đến không phát huy được hiệu quả.
4. Đề xuất, kiến nghị
- Tiếp tục đàm phán với ADB cho sử dụng vốn đối ứng trong nước và giao cho tổ chức tư vấn trong nước có đủ năng lực lập văn kiện dự án trình Chính phủ và nhà tài trợ thẩm định phê duyệt dự án.
- Cập nhật thường xuyên quy hoạch vùng và quy hoạch phát triển ngành theo bước phát triển mới của đất nước.
- Điều chỉnh định mức lập dự án đầu tư và tăng định mức khảo sát địa hình, địa chất góp phần cho quá trình lập, thẩm định và phê duyệt Dự án đầu tư xây dựng công trình được chính xác với thực tế hơn.
- Rà soát lại các tổ chức, doanh nghiệp đăng ký hoạt động hành nghề xây dựng công trình phải đảm bảo đạt các yêu cầu về tổ chức theo Luật Xây dựng và các Nghị định của Chính phủ hướng dẫn về quản lý đầu tư xây dựn công trình.
- Chính phủ chỉ đạo các cơ quan chức năng ban hành các định mức về khung giá đất, tài sản trên đất để áp dụng tính toán đền bù có thêm hệ số điều chỉnh theo chỉ số lạm phát từng quý trong năm (theo chỉ số giá của Tổng cục thống kê) để áp dụng sát với giá thị trường được công bố.
- Phân cấp quản lý đầu tư cho các đơn vị quản lý sử dụng nhưng đưa ra yêu cầu kiểm soát về nhân sự phải đáp ứng theo Luật Xây dựng.
- Chính phủ chỉ đạo các cơ quan chức năng thống nhất các văn bản hướng dẫn thực hiện Luật Xây dựng và Luật Đấu thầu theo các biểu mẫu quy định về lập dự án đầu tư, quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình, hướng dẫn đấu thầu, nghiệm thu, thanh quyết toán công trình phù hợp với quy định của thông lệ Quốc tế và các nhà tài trợ./.
|