DÂN TRÍ VÀ LUẬT BIỂU TÌNH
Tô Văn Trường
“Dân trí thấp” đó là câu nói cửa miệng của nhiều người, nhất là của những nhà quản lý nước ta khi viện dẫn lý do đưa đến một hiện tượng xã hội nào đó mà họ không “quản lý” được. Ùn tắc và tai nạn giao thông-dân trí thấp! Gây ô nhiễm môi trường-dân trí thấp! Tệ nạn xã hội-dân trí thấp. Và nay khi đề cập đến Luật biểu tình lại cũng có vị đại biểu Quốc hội công khai khuyên chưa cần cũng vì dân trí chưa cao! Rõ ràng đây là việc đáng bàn bởi trên diễn đàn của Quốc hội vừa qua, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cũng đã công khai, minh bạch nói về Luật biểu tình.
Từ "dân trí" mang ý nghĩa rộng lớn hơn nhiều từ "Literacy". Từ gần nhất có thể là "intellectual capital" (vốn trí tuệ). Mặc dầu đã có một số nghiên cứu đánh giá Literacy và xếp hạng một số quốc gia, tiếc một điều là vẫn chưa có nghiên cứu đánh giá "intellectual capital" của Việt Nam.
Một số vị lãnh đạo và lão thành cách mạng thường nói về : dân quyền, dân tâm, dân trí, dân sinh. Dân trí là một yếu tố trong hệ thống những yếu tố̀ tạo thành̀ trình độ, năng lực, phẩm chất, bản lĩnh của dân, tương tác với các nhân tố khác.Trí tuệ của dân có một phần rất quan trọng là vốn trí tuệ dân tộc tích lũy từ lịch sử, có thăng trầm nhưng thường được bồi bổ, làm giàu đẹp thêm, đó là sự thông tuệ và minh triết dân gian, là truyền thống và bản sắc văn hóa, lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Trí tuệ bao gồm: trí tuệ thông minh, trí tuệ cảm xúc, trí tuệ tâm linh, trí tuệ thích nghi, trí tuệ sáng tạo, trí tuệ trong các quan hệ xã hội, trí tuệ vượt thử thách, khó khăn, trí tuệ ứng xử trước những tình thế nguy hiểm, ngặt nghèo. Phần trí tuệ ấy, dân có vì dân chính là dân, sống cuộc sống của dân, có những trải nghiệm của dân, kế thừa những thành quả của tổ tiên, của các thế hệ cha, anh. Người dân Việt Nam nào cũng có phần trí tuệ ấy.
Trí tuệ của dân có một phần rất quan trọng nữa là trí tuệ được đào tạo, bồi dưỡng, được dạy bảo trong gia đình, được truyền thụ trong xã hội, được trau dồi, rèn luyện suốt đời nhờ nền giáo dục quốc dân, được thử thách,̀ nâng cao trong hoạt động và sinh hoạt của mỗi người theo chức năng, nghề nghiệp của từng người.
Một chế độ chính trị, kinh tế, xã hội, một hệ thống thể chế thực sự và chân chính dân chủ, tự do, coi trọng cá nhân, dân tộc và nhân loại, ấp ủ, nâng niu, phát huy, trọng dụng nhân tài, thì giúp cho các phần của dân trí phát triển bừng nở. Khi nghiên cứu, phân tích về dân trí, thì nên xem xét cả hai phần của dân trí , và xem xét quan hệ giữa dân trí với dân quyền, dân tâm, dân sinh.
Người ta nói đến dân trí thấp hay cao không phải dựa vào sự đánh giá đáng tin cậy mà chủ yếu là để biện minh cho một quan điểm nào đó. Có điều chắc chắn là dân trí ngày nay cao hơn năm 1945-1946. Vậy mà hồi đó, cuộc bầu cử Quốc hội dân chủ hơn nhiều. Hà Nội được bầu 6 đại biểu mà có tới 70 người ứng cử, tự do vận động bầu cử. Hiến pháp cũng tốt hơn và các quyền tự do, dân chủ, trong đó có quyền biểu tình được tôn trọng hơn. Cần nhớ thêm rằng khi ấy, quân Tàu Tưởng còn đang đóng trên miền Bắc nước ta, các đảng phái chống đối cũng hoạt động quyết liệt nhưng ý nguyện của người dân thực sự được bộc lộ, phát huy sức mạnh toàn dân tộc dưới sự anh minh của vị lãnh tụ Hồ Chí Minh.
Có ý kiến cho rằng Hiến pháp đã ghi quyền biểu tình rồi thì thực hiện là tốt nhất, không cần luật quy định cụ thể nên thực hiện thế nào, vì không loại trừ nguy cơ Luật trở thành công cụ hạn chế biểu tình. Còn một nguyên tắc nữa cực kỳ quan trọng: Người dân được phép làm mọi việc Hiến pháp không cấm, chính quyền chỉ được phép làm cái gì Hiến pháp cho phép, dân chủ thì phải làm đúng như thế. Cũng cần nói rõ thêm ở nước ta có nhiều thứ văn bản về Luật. Hiến pháp là “Luật Mẹ” nhưng nếu không có các “Luật con” thì “Luật Mẹ” cũng chỉ nằm trên giấy. Hơn nữa, có Luật đã ban hành, nhưng nếu không có các Nghị định, Thông tư hướng dẫn thì Luật vẫn không được thực thi.
Luật biểu tình của nước ngoài
Rất nhiều nước không có luật biểu tình, kể cả Mỹ và Pháp vì đó là quyền đương nhiên ghi trong Hiến pháp. Bởi thế, cho nên họ chỉ có qui chế hướng dẫn do chính quyền địa phương xem xét, quyết định. Ở thành phố NewYork, có hướng dẫn biểu tình hay tụ tập vui chơi cũng thế ở nơi công cộng do Sở công viên và giải trí quyết định. Để tụ tập vì mục đích khác biểu tình (tổ chức vui chơi, hội chợ), phải đưa yêu cầu trước 21 ngày. Để tụ tập biểu tình phải đưa yêu cầu trước 5 ngày. Sở phải cho phép mọi đơn yêu cầu biểu tình với mục đích phát biểu ý kiến, có xem xét đến mức độ và nguồn nhân vật lực mà Sở có, tức là Sở có thể cho phép biểu tình với cách thức tổ chức không gây khó khăn cho giao thông và có thể từ chối địa điểm và đề nghị địa điểm khác vì một số lý do. Khi có khác biệt ý kiến về địa điểm và ngày giờ tổ chức biểu tình, thì hai bên thương lượng với nhau để tìm đến sự đồng thuận.
Biểu tình được định nghĩa là đứng tụ tập một chỗ ở nơi thường không được phép, ví dụ như trên lòng đường phố, trong công viên, trước công sở, có thể ngăn cản giao thông. Do đó, người biểu tình không có giấy phép vẫn có thể biểu tình nhưng chỉ được hành xử như một người đi bộ bình thường, tức là luôn luôn phải di chuyển, không được đứng nguyên một chỗ lâu, phải hành động như người đi lại trên đường, không được cản trở giao thông.
Luật biểu tình của Việt Nam
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã phát biểu trước Quốc hội về chủ quyền biển đảo của Việt Nam và người dân cần có Luật biểu tình. Đây là hành động rất đáng ghi nhận, và trân trọng vì Thủ tướng đã công khai, minh bạch hòa cùng âm hưởng tiếng nói của lòng dân. Nhận thức là cả quá trình, đất nước nào muốn tồn tại và phát triển cũng phải dựa vào lòng dân, vì được lòng dân là được tất cả. Cuộc sống là bất phương trình chứ không phải phương trình, một số người dân vẫn còn băn khoăn, trăn trở về hiệu lực lời tuyên bố nói trên của Thủ tướng cần phải kiểm nghiệm trong hành động là rất cần, rất đúng.
Hiến pháp và hệ thống luật lệ là của từng nước, có thể học tập, tham khảo của nhau, nhưng không có cái gương, cái mẫu nhất thiết phải rập khuôn theo. Không có nguyên tắc bắt buộc rằng hễ đã là quyền cơ bản được xác định trong Hiến pháp, thì thôi, không làm luật về quyền ấy nữa. Đã là quyền cơ bản Hiến định, thì Luật phải bảo đảm việc thực thi quyền cơ bản ấy rất thuận lợi, dễ dàng, không thủ tục rườm rà, rắc rối. Những quy định hướng dẫn của chính quyền địa phương ở Mỹ về thực hiện quyền biểu tình là theo tinh thần tạo thuận lợi, dễ dàng như thế. Thực thi Luật như thế nào lại là một chuyện khác. Khi giới cầm quyền hoặc nhóm quyền lực này, hay nhóm quyền lực khác muốn hạn chế, thậm chí phá biểu tình của một tầng lớp cư dân nào đó, thì họ có nhiều thủ đoạn và cung cách lắm, từ thủ đoạn "lách" không phạm Luật đến thủ đoạn trắ̀ng trợn, ngang nhiên trái Luật, phá Luật.
Bộ Công an được Chính phủ giao cho trọng trách soạn thảo Luật biểu tình. Đối tượng điều chỉnh của Luật biểu tình là người dân, là công chúng. Do đó, Bộ Công an cần lắng nghe ý kiến của người dân, nghiên cứu kỹ để quyền biểu tình của công dân được đảm bảo, có những quy định cụ thể với mục tiêu phục vụ công chúng, giúp cho công dân chấp hành Luật được thuận lợi, đồng thời quy định rõ những chế tài thích hợp để cơ quan quản lý thực hiện được yêu cầu bảo đảm trật tự xã hội một cách công minh. Kinh nghiệm của nước láng giềng Malaysia cho thấy Luật biểu tình mới được ban hành đã bị công chúng xuống đường phản đối, vì bị coi là công cụ của chính quyền nhằm xiết chặt quyền được biểu tình của người dân.
Thay cho lời kết:
Có thể khẳng định rằng, nhờ sự phát triển của nền giáo dục toàn diện và điều kiện tiếp cận các dịch vụ thông tin truyền thông đại chúng, dân trí của nước ta đã được nâng cao rất nhiều so với thời đất nước mới được độc lập năm 1945. Đó là một thuận lợi lớn để Nhà nước ta có thể đưa ra những bộ Luật mà một xã hội dân chủ cần phải có, trong đó có Luật biểu tình. Thiết nghĩ sẽ không thừa nếu một lần nữa chúng ta nhắc lại với nhau câu nói nổi tiếng của Chủ tịch Hồ Chí Minh được đúc kết từ ý của dân:”Dễ trăm lần không dân cũng chịu. Khó vạn lần dân liệu cũng xong”.
|