PHẢI CÓ QUI TRÌNH VẬN HÀNH HỒ CHỨA VÀ GIÁM SÁT THỰC HIỆN ĐÚNG QUI TRÌNH ĐÓ.
Các nhà máy thuỷ điện đã tạo “lũ nhân tạo” xả lũ trong khi lũ thiên nhiên đang đổ về, khiến lũ chồng lên lũ gây thiệt hại vô cùng lớn cho người dân. Còn rất nhiều vướng mắc, thậm chí “nhạy cảm” trong việc quy hoạch, quản lí, điều hành các hồ chứa thuỷ điện…Gặp gỡ đầu tuần với Tuổi Trẻ, GS.TSKH. Phạm Hồng Giang, Chủ tịch Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước VN, nguyên Thứ trưởng Bộ NN&PTNT, thẳng thắn trao đổi:
- Nguồn nước của chúng ta không phải là dồi dào, mà lại phân bố không đều. Trong khi yêu cầu của cuộc sống lại đòi hỏi nguồn nước phải được điều hoà để sử dụng cả trong mùa khô lẫn trong mùa lũ. Vì vậy ngay từ thời cổ đại, người ta đã phải xây dựng đập trên những sông suối, tạo nên các hồ chứa nước.
Các đập và hồ chứa mang lại lợi ích tổng hợp về nhiều mặt cho phát triển kinh tế - xã hội song cũng tạo ra một số biến đổi về điều kiện tự nhiên. Có những biến đổi tốt lên, cũng có thể có những biến đổi xấu đi mà chúng ta phải tìm cách hạn chế, khắc phục. Đập còn có yêu cầu đặc biệt về an toàn và phải được quản lý chặt chẽ theo qui trình nhằm đảm bảo an toàn và khai thác hiệu quả.
 |
|
Xả lũ trên đập A Vương |
+ Mục đích xây hồ đập, thuỷ điện là điều hoà, phân phối nguồn nước cũng như sản xuất điện một cách hợp lí. Nhưng mục đích này đã như bị bỏ quên. Lũ chồng lên lũ, thiệt hại cho dân lớn hơn?
- Lũ thiên nhiên đã gây thiệt hại cho người dân rồi. Nhưng nếu quản lý hồ không theo qui trình, duy trì mức nước hồ quá cao trong mùa mưa, không kịp thời xả nước trước, nhất là khi đã có dự báo mưa lũ, rồi phải xả nước hồ cùng với lũ tự nhiên đang về thì đúng là “lũ nhân tạo” đã chồng lên lũ tự nhiên. Để làm rõ nguyên nhân thiệt hại lớn trong những đợt lũ lớn vừa qua ở miền Trung, cần điều tra, khảo sát kỹ. có số liệu và minh chứng xác thực.
+Sau hai vụ thuỷ điện xả lũ trong lũ, có ý kiến cho rằng quy hoạch và quản lý vận hành thuỷ điện đang bị thả nổi. Theo ông vai trò của các cơ quan quản lí nhà nước, địa phương trong việc quy hoạch xây dựng, vận hành các hồ đập thuỷ điện là thế nào?
 |
|
Lụt hạ du sông Ba |
-Trước đây, mọi quy hoạch và công tác quản lí nguồn nước do Bộ Thuỷ lợi phụ trách. Lúc đó, hầu hết là các hồ chứa vừa và nhỏ phục vụ yêu cầu sản xuất nông nghiệp, chưa có điều kiện nghiên cứu kỹ qui hoạch trên thượng nguồn. Sau đó, phần thủy điện được tách ra khỏi thủy lợi và phát triển rất mạnh gần đây do nhu cầu về năng lượng tăng nhanh. Khi tham gia xem xét các dự án thủy điện vừa và lớn, Bộ Thủy lợi, và sau này là Bộ Nông nghiệp & PTNT, đều yêu cầu các hồ chứa phải có nhiệm vụ chống lũ. Tuy nhiên khi vận hành, thì không rõ việc đó được thực hiện thế nào. Chỉ riêng hồ Hòa Bình là có qui trình vận hành được Chính phủ phê duyệt và nhiệm vụ chống lũ của hồ được chỉ đạo tương đối chặt chẽ. An toàn của đập Hòa Bình cũng được Hội đồng liên ngành theo dõi, đánh giá hàng năm. An toàn của các đập khác thì chủ đầu tư “tự lo. Cục Thuỷ lợi (Bộ NN&PTNT) được giao phụ trách vấn đề này, nhưng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức,.. lại chưa rõ ràng nên cơ quan này cũng chỉ lo những hồ đập, công trình trong ngành thủy lợi.
+ Tức là đến lúc này, ta vẫn chưa có một” tổng chỉ huy” chung cho việc quản lí, vận hành các hồ. Vậy thì như hai vụ lũ nhân tạo vừa qua, ai-cơ quan nào sẽ phải chịu trách nhiệm chính?
- Như đã nêu ở trên, hiện nay, mới duy nhất hồ thuỷ điện Hoà Bình có hệ thống điều hành tương đối chặt chẽ. Trong mùa lũ, có những lúc khẩn cấp, Ban chỉ đạo PCLB TƯ đã điều hành trực tiếp việc vận hành tích-xả nước hồ, kịp thời giảm nhẹ lũ cho hạ du. rất hiệu quả, nên chưa xảy ra hiện tượng lũ “nhân tạo” gây thiệt hại cho dân. Trước mùa lũ, tích nước bao nhiêu, đến mức nào. Khi có dự báo lũ về thì xả nước đến mức nào, mở bao nhiêu cửa, …đều được ghi rõ trong qui trình và giám sát cụ thể. Chính phủ cũng đã chỉ đạo lập qui trình vận hành liên hồ Hòa Bình – Sơn La – Lai Châu – Tuyên Quang để đảm bảo hài hòa hiệu quả khai thác thủy điện với các lợi ích khác, trong đó có việc giảm lũ và cấp nước cho hạ du về mùa kiệt.
Chưa thể nói là mô hình điều hành tại hồ Hoà Bình đã hoàn toàn tốt cả, song những kinh nghiệm tại đó nên được tham khảo cho các nơi khác. Nên có cơ chế quản lí chung, có một “tổng chỉ huy”, chứ không thể như hiện nay, chỉ lo lợi ích của chủ đầu tư, lợi ích của ngành mình, của địa phương mình.
Hiện nay, việc quản lí nguồn nước phân tán quá. Bộ Nông nghiệp & PTNT lo tưới tiêu, rừng, đất sản xuất, chống lụt bão. Bộ Công thương lo phát điện. Bộ Tài nguyên môi trường lo tác động môi trường, hạ lưu…Rất cần sự phối hợp và điều hành chung
+ Ngoài “tổng chỉ huy” chung, trên mỗi dòng sông cũng cần phải có một cơ chế quản lí, vận hành liên hồ?
-Ở những nơi có điều kiện, người ta xây dựng nhiều đập “bậc thang” trên sông nhằm tận thu nguồn thủy năng. Tại đó, việc xả lũ từ hồ trên đương nhiên có ảnh hưởng lớn đến hồ dưới. Đã từng xảy ra vỡ đập liên hoàn ở nước ta, song vẫn chưa có qui chế nào về quản lý các hệ thống thủy điện bậc thang (qui trình vận hành liên hồ trên sông Đà và sông Lô mà tôi nhắc đến ở trên còn đang trong giai đoạn soạn thảo).
Giải pháp công trình để giảm nhẹ lũ ở miền Trung chủ yếu dựa vào các hồ chứa, nhất là các hồ chứa vừa và lớn. Nhưng những trận lũ lớn gây thiệt hại nghiêm trọng vừa qua ở miền Trung đang đặt ra nhiều vấn đề rất cấp bách, trong đó có vấn đề quản lý hồ chứa an toàn và tham gia tích cực vào việc giảm nhẹ lũ.
Đức Bình (thực hiện)
|