NHẬN XÉT SƠ BỘ VỀ BÁO CÁO TÓM TẮT

“QUY HOẠCH TỔNG THỂ ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG TRONG ĐIỀU KIỆN BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU-NƯỚC BIỂN DÂNG”

(2)

Tô Văn Trường

 (tiếp theo)

...

BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ

NƯỚC BIỂN DÂNG

J

I.         Biến đổi khí hậu:

1.   Theo Kịch bản biến đổi khí hậu A2 và B2 của Ủy ban Liên chính phủ về BĐKH cho giai đoạn 2010-2050 đã được Ủy hội sông Mê Công xem xét thông qua Chương trình môi trường.

-             Xem xét biến đổi: Tuyết tan, Mưa, Nhiệt độ.

II.        Phát triển thượng lưu:

2.   Hệ thống hồ chứa:

-             Bình thường (Vận hành bình thường).

-             Cực đoan (Vận hành điều tiết ngắn hạn).  

3.   Nhu cầu nước:

-             Bình thường.

-             Cực đoan (Chuyển nước).  

III.       Nước biển dâng:

-             Bộ TN và MT Việt Nam cũng đã xây dựng KB nước biển dâng cho Việt Nam theo các giai đoạn khác nhau (2030, 2050, 2100)

Như vậy Dự án Quy hoạch tổng thể thủy lợi Đồng bằng sông Cửu Long theo biến đổi khí hậu và nước biển dâng là 01 ma trận kịch bản với số lượng kịch bản lớn.

Với mỗi trường hợp nước biển dâng, sẽ có 01 ma trận như bảng sau:

Hiện nay Viện chưa tính toán hết các trường hợp này. Một câu hỏi rất cần giải đáp là  các kịch bản dâng mực nước 12, 15, 30 cm có xảy ra trên toàn vùng hay các cửa sông lớn khác nhau ra sao?

J

Nhận xét về Chương X:

Đánh giá tác động môi trường chiến lược của dự án Quy hoạch tổng thể thủy lợi ĐBSCL trong điều kiện biến đổi khí hậu - nước biển dâng

● Nhận xét chung:

Chương X: có tên là “Đánh giá tác động môi trường chiến lược” là không đúng tên gọi theo quy định trong Luật Bảo vệ môi trường BVMT 2005. Cấu trúc và nội dung của chương này cũng không theo đúng quy định hiện hành về Đánh giá môi trường chiến lược (ĐMC). Báo cáo chưa đánh giá được các tác động môi trường và đưa ra các giải pháp giảm thiểu, cải thiện môi trường theo các thành phần của Dự án . Các  nội dung trong báo cáo chung chung, thiếu cụ thể, có thể đặt vào bất kỳ một vùng quy hoạch nào cũng được, vì vậy giá trị để điều chỉnh, tối ưu hóa các mục tiêu của Dự án phù hợp với các quan điểm, mục tiêu bảo vệ môi trường đối với vùng Đồng bằng sông Cửu Long là không đáng kể, chưa đưa ra được chương trình quản lý và giám sát môi trường; Các phần khác do không có trong báo cáo nên không thể góp ý, tuy nhiên các nội dung này cần bám sát Thông tư 05/2008/TT-BTNMT để thực hiện.

● Một số lưu ý khi viết lại báo cáo ĐMC là:

 1. Chủ dự án nên nghiên cứu kỹ ít nhất 2 văn bản sau đây để thực hiện ĐMC và lập báo cáo ĐMC theo quy định phải tuân thủ : 1) Thông tư số 05/2008/TT-BTNMT trong đó, nêu rõ xuất sứ Dự án, cơ quan thẩm định và phê duyệt Dự án; mô tả tóm tắt Dự án; mô tả các vấn đề môi trường liên quan đến Dự án (trong báo cáo tóm tắt thiếu cả phần mở đầu, chương I, chương II, chương IV và chương VI)

và 2) Hướng dẫn kỹ thuật ĐMC do Vụ Thẩm đinh và ĐTM trước đây của Bộ TN và MT cùng Chương trình SEMLA soạn thảo, Cục Thẩm định và ĐTM của Tổng cục Môi trường đã in và phát hành gần đây. Các nội dung cụ thể của báo cáo phải tuân thủ hướng dẫn tại Thông tư số 05/2008/TT-BTNMT,

2. Dự án Quy hoạch tổng thể thủy lợi ĐBSCL thực chất là quy hoạch khai thác và sử dụng tài nguyên nước trong phạm vi liên tỉnh, vì vậy dự án này thuộc loại hình dự án thứ 4 quy định trong Điều 14, Luật BVMT 2005 và phải lập báo cáo ĐMC để trình cấp thẩm quyền thẩm định theo quy định của Điều 17 Luật Bảo vệ môi trường.  (Lưu ý không có loại hình đánh gía tác động môi trường chiến lược). Nếu cấp phê duyệt quy hoạch là Thủ tướng Chính phủ thì thẩm quyền thẩm định là Bộ TNMT. Báo cáo phải tuân thủ quy định về bố cục và nội dung nêu trong Thông tư hướng dẫn hiện hành (cho đến thời điểm này là Thông tư 05/2008/TT-BTNMT).

3.  Vì quy hoạch này được xây dựng có tính đến điều kiện biến đổi khí hậu, nước biển dâng nên ít nhất khi “Đối sánh các mục tiêu phát triển của Dự án với các chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước về phát triển KT-XH và bảo vệ môi trường” nên ngoài Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia thì cần bổ sung so sánh với Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với BĐKH, Chiến lược quốc gia về tài nguyên nước đến 2020, Chiến lược phát triển thủy lợi Việt Nam.  Ngoài ra nên so sánh với các Quy hoạch cấp nước vùng kinh tế trọng điểm vùng ĐBSCL đến 2020, Quy hoạch thoát nước vùng kinh tế trọng điểm vùng ĐBSCL đến 2020.

4.. Vấn đề mấu chốt nhất của ĐMC là phải xác định được những vấn dề môi trường cốt lõi của Quy hoạch, tức là những vấn đề môi trường có khả năng do quy hoạch gây ra  (mà Thông tư 05 gọi là vấn đề môi trường chính có liên quan đến dự án). Chỉ trên cơ sở xác định được những vấn đề môi trường cốt lỗi này mới có căn cứ để tiến hành các nội dung khác tiếp theo, như: Xem xét các quan điểm, mục tiêu về môi trường có liên quan đã được đề cập trong các văn bản chính thống của Đảng và Nhà nước để đối sánh và đánh giá về sự phù hợp hay không phù hợp với quan điểm, mục tiêu của Quy hoạch; Đánh giá diễn biến của những vấn đề môi trường cốt lõi này trong quá khứ, dự báo diễn biến của chúng khi không triển khai Quy hoạch (Phương án 0) và khi triển khai Quy hoach (Phương án có); Đề ra các giải pháp về môi trường nhằm ứng phó với diễn biến của các vấn đề môi trường cốt lõi này trong trường hợp triển khai Quy hoạch.

5. Còn về việc đánh gía, so sánh các phương án của Quy hoạch: Chỉ làm việc này khi Quy hoạch có 2 phương án trở lên.  Một thưc tế hiện nay ở nước ta theo các chuyên gia môi trường hầu như tất cả các chiến lược và quy hoạch chỉ được xây dựng theo 1 phương án mục tiêu đã chọn mà thôi, tức là chiến lược/quy hoạch đó chỉ có 1 phương án  (lưu ý: Phương án mục tiêu của chiến lược/quy hoạch khác xa với Phương án của chiến lược/quy hoạch - hầu hết các chủ dự án nhầm lẫn điều này khi làm ĐMC). 

● Nhận xét cụ thể:

1. Dự báo tác động đối với môi trường khi thức hiện Dự án:

- Về nội dung so sánh các quan điểm, mục tiêu phát triển của Dự án với các quan điểm mục tiêu về bảo vệ môi trường cần so sánh với Luật Bảo vệ môi trường 2005, Luật Đa dạng sinh học 2008, Luật Tài nguyên nước và các văn bản pháp luật có liên quan. Dự báo sự tác động, ảnh hưởng của các quan điểm, mục tiêu của dự án đến các quan điểm, mục tiêu về bảo vệ môi trường liên quan trong văn bản nêu trên.

- Đánh giá, so sánh các phương án phát triển đề xuất: đánh giá tác động đến môi trường của các phương án phát triển đề xuất và đưa ra khuyến nghị về điều chỉnh, bổ sung và lựa chọn phương án phát triển dựa trên quan điểm về bảo vệ môi trường.

- Phần dự báo tác động của Dự án cần chỉ rõ các thành phần của dự án (ví dụ như các quy hoạch thành phần, các dự án, các hoạt động …) có tác động đáng kể đến vấn đề môi trường liên quan; Đánh giá tác động của từng thành phần dự án đến vấn đề môi trường liên quan: xác định rõ đối tượng chịu tác động, phạm vi không gian và thời gian của tác động, đặc tính tác động, xác suất, khả năng đảo ngược của tác động; dự báo xu hướng của vấn đề môi trường do tác động của thành phần dự án này. Đánh giá tác động tích lũy của Dự án.

- Dự báo xu hướng các vấn đề môi trường khi thực hiện dự án: cần tập trung vào các vấn đề môi trường liên quan đến việc thực hiện quy hoạch (vấn đề môi trường cốt lõi), ví dụ ô nhiễm môi trường nước, suy thoái tài nguyên đất, suy thoái hệ sinh thái rừng ngập mặn,… Trước khi đánh giá tác động môi trường tích lũy của toàn bộ dự án cần đánh giá tác động của từng thành phần dự án đến các vấn đề môi trường cốt lõi, ví dụ việc thực hiện các công trình kiểm soát lũ có tiềm năng tích tụ các chất ô nhiễm và ngăn cản bồi đắp phù sa dẫn tới gây suy thoái đất, gây ô nhiễm nước khi xả lũ định kỳ, suy giảm nguồn lợi thủy sản do hạn chế đường di chuyển của cá, gia tăng ngập lụt vùng hạ lưu trong điều kiện biến đối khí hậu và nước biển dâng…

- Dự báo tác động của hoạt động ở thượng lưu sông Mekong đến tài nguyên nước ĐBSCL: cần đánh giá tác động tích lũy của các hoạt động này (chứ không chỉ là hoạt động của từng nước) đến xu hướng biến đổi tài nguyên nước ĐBSCL. Ngoài ra, thông qua ảnh hưởng đến tài nguyên nước cũng dẫn tác tác động đến tài nguyên đất, tài nguyên sinh học,… Đặc biệt cần lưu ý cảnh báo các tác động khi xảy ra các trường hợp cực đoan, các sự cố môi trường và thảm họa trên thương lưu.

2. Đề xuất các biện pháp phòng ngừa, giảm thiểu, cải thiện, chương trình giám sát môi trường:

-  Cần mô tả: các đề xuất về điều chỉnh, tối ưu hóa các mục tiêu, định hướng và phương án phát triển; mô tả đề xuất về điều chỉnh, tối ưu hóa các dự án thành phần, hoạt động cụ thể trong dự án; các đề xuất điều chỉnh, tối ưu hóa các giải pháp, phương án tổ chức thực hiện dự án; các đề xuất về các biện pháp giảm thiểu đối với những tác động tiêu cực không thể tránh được của các dự án thành phần, hoạt động của dự án; các định hướng về đánh giá tác động môi trường (ĐTM) đối với các dự án thành phần trong dự án, trong đó chỉ ra những vấn đề môi trường cần lưu ý, những vùng nào cần phải được quan tâm về ĐTM trong quá trình xây dựng các dự án thành phần; lý do chủ yếu. Hay nói một cách khác : Đề xuất các giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu và cải thiện môi trường: bên cạnh các giải pháp cụ thể cho từng ngành cần bổ sung các giải pháp chung đối với từng vấn đề môi trường cốt lõi.

- Đề xuất chương trình quản lý và giám sát môi trường trong quá trình triển khai thực hiện dự án, trong đó chỉ rõ hoặc đề xuất về: nội dung giám sát, các thông số/chỉ thị giám sát, địa điểm, trách nhiệm giám sát, cách thức thực hiện, nguồn lực cần thiết; cách thức phối hợp giữa các cơ quan trong quá trình thực hiện; chế độ báo cáo trong quá trình thực hiện.

J

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ:

Một dự án lớn tác động vào tự nhiên tất nhiên sẽ có “được và mất”, dẫn đến những tranh luận, ý kiến khác nhau là điều bình thường.

Trong cuộc sống, đúng là  đôi lúc ranh giới giữa đúng sai chỉ là sợi tóc, hoặc có khi chả có sợi tóc nào. Nhưng có trường hợp thì cái ranh giới đó là 1 sợi tóc thề, tức đo theo chiều dài chứ không phải tiết diện. Ý tưởng này được lấy khi người bạn hay đánh tennis  thường bảo rằng ranh giới của "in" và "out", rằng "out có 1 sợi tóc mà cũng bắt?", nhưng nếu "out" 1 sợi tóc thề thì đừng cãi nhé nhất là trên sân bóng ngày nay người ta đã đặt “mắt diều hâu” để minh chứng quyết định đúng hay sai của trọng tài.

Liên hệ đến các phần tính các phương án và bài toán kinh tế cũng thấy nhiều vấn đề còn bất cập phải rà soát tính toán lại. Ví dụ lấy Quyết đinh 84 của Thủ tướng chính phủ cộng với đề xuất của các tỉnh ở ĐBSCL cho là 1 phương án!?  Quyết định 84 đã hết vài trò lịch sử và việc đề xuất của các tỉnh để người quy hoạch tham khảo khi tính tóan chứ không  phải  “đánh trống ghi tên” rồi cộng vào thành 1 phương án. Rất tiếc, tôi không có thời gian để viết thêm về các vấn đề này.

Nói tóm lại: Dự án Quy hoạch Thủy lợi tổng thể Đồng bằng sông Cửu Long trong điều kiện biến đổi khí hậu, nước biển dâng  còn nhiều bất cập không thể trình Thủ tướng Chính phủ trong tháng 3/2011.  Đây là dự án được Nhà nước và Bộ đầu tư đến 18 tỷ đồng (sau khi điều chỉnh hệ số quy hoạch) cần phải có thêm ít nhất thời gian từ 2-3 tháng để tập trung nguồn nhân lực tính toán lại, và bổ sung theo các điểm phân tích nói ở trên.

Khi tôi đang viết nhận xét này, được tin đại học thủy lợi mới bổ sung tính toán cập nhật bài toán thủy lực có xem xét đến cả diện tich tiêu thoát nước cho vùng Đồng Tháp Mười và tính toán giá thành công trình theo phương án tuyến đê mới. Dự án đê biển Vũng Tầu-Gò Công, đa mục tiêu, ý tưởng táo bạo, hiện nay đang được Bộ Khoa học Công nghệ quan tâm thành lập Hội đồng tư vấn để xác định các đề tài nghiên cứu khoa học làm cơ sở cho việc xác định ý tưởng nói trên. Về nguyên tắc khi muốn làm dự án khả thi phải trên cơ sở có dự án quy hoạch và được thực hiện ĐMC đúng bài bản theo quy định của nhà nước. Do tầm quan trọng của dự án đê biển Vũng Tầu-Gò Công, ảnh hưởng trực tiếp đến Quyết định của Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt dự án thủy lợi chống ngập TP.HCM, nên chăng có cơ chế đặc biệt để thúc đẩy quá trình nghiên cứu khoa học, quy hoạch và tiền khả thi để sớm trả lời câu hỏi nên hay không nên xây dựng dự án đê biển Vũng Tầu-Gò Công. Nếu câu trả lời là cần thiết xây dựng, thì phải tiến hành rà soát ngay hệ thống công trình đê, cống trong dự án thủy lợi chống ngập TPHCM để tránh lãng phí.

Đóng góp ý kiến về bài viết này