nguyên thủ tướng Võ Văn Kiệt

ĐBSCL rộng gần 40 ngàn km² với dân số 18 triệu người, là vùng kinh tế hết sức quan trọng của đất nước, giàu tiềm năng về nhiều mặt, trong đó có nông nghiệp với khoảng 50% lượng lương thực của cả nước. Ý kiến chung đều đánh giá rằng trong thành tựu tolớn của nông nghiệp những năm đổi mới có phần đóng góp đáng kể của thủy lợi. Tuy nhiên, do những giác độ khác nhau mà còn có sự tranh luận. Xin trân trọng giới thiệu với bạn đọc một số nhận định của nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt - người rất gắn bó và tâm huyết với sự phát triển thủy lợi ở nước ta, nhất là ĐBSCL. Những đầu đề nhỏ do chúng tôi tự đặt .

Tranh luận là cần thiết nhưng cần tìm hiểu toàn diện.

Trong một xã hội phát triển, dân chủ và tiến bộ, phản hồi khoa học và phản biện xã hội là rất cần thiết để các cơ quan có thẩm quyền và những người có trách nhiệm lắng nghe các loại ý kiến - kể cả trái chiều - để xem xét vấn đề một cách toàn diện, tích cực, hoàn thiện hơn.
Các nhà khoa học tâm huyết, có ý thức xây dựng thực sự, họ bám sát thực tế nên các ý kiến nêu ra rất hữu ích cho tiến trình xây dựng đất nước nói chung và ĐBSCL nói riêng.
Tuy nhiên, thời gian qua, trên một vài tờ báo, kể cả tại diễn đàn "Tìm hướng phát triển bền vững cho vựa lúa ĐBSCL", một số ý kiến nhân danh nhà khoa học phê phán các công trình thuỷ lợi, nhất là đê bao - bờ bao đã gây ra phản ứng trong xã hội.
Các ý kiến đó có thể không tìm hiểu toàn diện có hệ thống từ chủ trương, quá trình chỉ đạo thực hiện và từ cuộc sống đòi hỏi đáp ứng nguyện vọng của người dân đến kết quả thực hiện của đê bao - bờ bao cả về thành công, hạn chế và cả rút ra kinh nghiệm.   

Thuỷ lợi tạo cho cuộc sống an toàn hơn và sản xuất chủ động hơn tại ĐBSCL.

Muốn đánh giá đúng và khách quan, cần đặt ĐBSCL trong bối cảnh lịch sử từ tự nhiên - liên quan đến các công trình của ông cha ta như kênh Vĩnh Tế - đến hệ thống kênh đào từ thời Pháp để lại, cùng với các công trình được xây dựng sau 30.4.1975 điển hình như kênh Hồng Ngự xuyên qua Đồng Tháp Mười, công trình mở đầu cho chương trình ngọt hoá Gò Công (Tiền Giang)...
Về tổng thể, ĐBSCL được chia thành 2 vùng lớn: Một nửa là vùng nước ngọt tiếp giáp với vùng nước mặn ven biển (không ngập lũ trực tiếp). Một nửa còn lại, mỗi năm đều có lũ về, dân thường gọi là mùa nước nổi do tác động trực tiếp từ nguồn lũ sông Mê Kông.
Quá trình phát triển hệ thống thuỷ lợi ở 2 vùng, thông qua các chương trình lớn đã góp phần tích cực đưa sản lượng lương thực tăng nhanh từ 4,7 triệu tấn năm 1976 lên 19,1 triệu tấn năm 2005.
Về cơ bản, chủ trương phát triển thuỷ lợi đối với từng vùng là hợp lý, song cũng không tránh khỏi những sai sót cục bộ như các cống Chà Và, Thâu Râu ở nam Mang Thít, cống kênh Tuần Thống thoát lũ ra biển Tây, do không đủ khẩu độ nên không đáp ứng được mục tiêu ban đầu, đã được điều chỉnh, bổ sung qua vận hành thực tế.
Ngay như chủ trương xây dựng cụm tuyến dân cư vượt lũ là rất đúng đắn bởi nó rút ra từ kinh nghiệm "sống chung với lũ" của người dân. Song trong chỉ đạo thực hiện, cũng còn không ít sai sót và hạn chế như đầu tư chưa đồng bộ, cơ sở hạ tầng không hoàn chỉnh...
Mặc dù vậy, nhờ có hệ thống công trình thuỷ lợi đa mục tiêu, chúng ta đã đánh thức được tiềm năng của hai "kho đất" lớn ở Tứ giác Long xuyên và Đồng Tháp Mười. Hệ thống đê bao - bờ bao cũng dần hình thành và phát triển từ sáng kiến của người dân, được các nhà khoa học minh chứng bằng luận cứ, tính toán để Nhà nước có đủ cơ sở quan tâm, xem xét, đầu tư trên quy mô lớn hơn, hiệu quả hơn.
Chính từ những đê bao - bờ bao đã hình thành hệ thống giao thông, nơi ở an toàn cho người dân vùng ngập lũ. Có thể khẳng định rằng, chính nhờ có hệ thống thuỷ lợi, nhất là đê bao - bờ bao mà cuộc sống của người dân vùng ĐBSCL ngày nay, được an toàn hơn, sản xuất chủ động (lúa, màu, cây ăn trái, thuỷ sản nước mặn, nước ngọt...), ngành nghề phát triển đa dạng, giao thông nông  thôn thông thoáng hơn.
Nói cách khác, hệ thống thuỷ lợi đã tạo ra nền tảng làm giàu cho vựa lúa hôm nay, góp phần đắc lực vào chương trình an ninh lương thực quốc gia và ổn định kinh tế - xã hội.
Việc hình thành hệ thống thuỷ lợi - trong đó có đê bao - bờ bao để bảo vệ dân sinh, thoát nước nhanh vào mùa lũ, trữ ngọt, bẫy ngọt, rửa phèn, kiểm soát mặn - là một tất yếu của quy luật khách quan trước mắt cũng như lâu dài.

Những chủ trương lớn của Chính Phủ về thủy lợi đã được thực hiện cương quyết và mang lại hiệu quả to lớn.

Trước hết, phải khẳng định là sự xuất hiện của cái mới, ít khi nào có được sự thống nhất 100%, nhất là với lĩnh vực phức tạp và nhạy cảm như thuỷ lợi thì thậm chí có nhiều ý kiến khác nhau.
Chính vì vậy, trước khi đưa ra chủ trương, quyết định, Chính phủ đã tổ chức nhiều cuộc hội thảo, các buổi lấy ý kiến từ nhiều nguồn thông tin của các chuyên gia có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực tài nguyên nước, lãnh đạo địa phương, những người nghe được hơi thở của nhu cầu thuỷ lợi trên từng vùng đất...
Trong quá trình này, Chính phủ cũng ghi nhận đầy đủ các ý kiến phản bác để từ đó phân tích, đánh giá các ý kiến có đủ cơ sở khoa học, thực tiễn để đưa ra quyết định cuối cùng và chịu trách nhiệm về quyết định này, để tạo nên cơ sở hạ tầng đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. 
Tôi còn nhớ rất rõ, một trong những công trình mang tính mở đầu và cũng  nhận được nhiều ý kiến phản bác nhất là kênh Hồng Ngự. Có thể nói, xuyên suốt quá trình hình thành ý tưởng đến lập kế hoạch, tổ chức thi công..., có rất nhiều ý kiến phê phán, phản đối (kể cả chuyên gia nước ngoài) vì chúng ta đã cả gan dám đụng đến "rốn phèn" của Đồng Tháp Mười.
Tuy nhiên đến nay, thì ai cũng thừa nhận những ích lợi to lớn của nó. Thậm chí, nhân dân còn tri ân Nhà nước bằng cách đặt tên cho công trình Hồng Ngự là kênh Trung ương.
Tất nhiên, những lợi ích của thuỷ lợi không phải bao giờ cũng tuyệt đối, với hai lý do: Thứ nhất là khi ta tác động vào thiên nhiên bằng những công trình, chắc chắn thiên nhiên sẽ tác động ngược lại.
Thứ hai, không một ai có thể lường hết mọi diễn biến, tác động biến đổi rất sinh động của môi trường. Bởi vậy, từ chủ trương đến khi thực hiện xây dựng công trình cần quán triệt quan điểm là làm sao cho cái được, cái lợi là lớn nhất và cái mất, cái hại là ít nhất.
Xin đơn cử thí dụ rất dễ hiểu là công trình xoá cầu khỉ nông thôn. Cứ nghĩ là xây cầu bêtông thay cầu tre lắt lẻo là mang lại lợi ích to lớn cho nông thôn. Tuy nhiên, khi xây dựng lại phát sinh vấn đề về độ tĩnh không chưa phù hợp cho xuồng ghe đi lại mỗi khi nước lớn, nên phải điều chỉnh. Nếu gọi đó là lỗi thì do tính toán, thiết kế chớ không phải do chủ trương.
 
Cần tăng cường đầu tư phát triển thủy lợi mạnh mẽ hơn nữa tại ĐBSCL.

Đóng góp ý kiến về bài viết này