Nguyễn Xuân Hải

 Kỹ sư cao cấp, Tạp chí ‘Người Xây dựng’

BBT. Thành công của cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc ta là nhờ sự đóng góp hy sinh của biết bao đồng bào và chiến sỹ, mà phần lớn trong đó là những vị anh hùng vô danh hoặc sự tích anh hùng của họ còn ít được biết tới. Một trong 6 vị đại biểu Quốc hội khóa đầu tiên của Thủ đô Hà Nội, Bác sỹ Nguyễn Văn Luyện đã hy sinh anh dũng ngay trong ngày đầu tiên của cuộc kháng chiến. Gương chiến đấu của   đồng bào và chiến sỹ ‘…Vùng lên khắp phố ta ơi! Vùng lên chiến sĩ ta ơi! Trời Hà Nội đỏ máu!...’(Lời bài hát ‘Người Hà Nội’ của Nguyễn Đình Thi)

Ooo

Đại biểu Quốc hội khóa 1: (từ trái sang phải ) Hoàng Văn Đức, Hồ Chí Minh, Trần Duy Hưng, Nguyễn Văn Luyện, Vũ Đình Hoè, Nguyễn Thị Thục Viên.

Bác sỹ (BS) Nguyễn Văn Luyện sinh ngày 30 tháng 4 năm 1898 trong một gia đình nho học trung lưu tại Bắc Ninh. Năm 1922 ông vào học trường Y Đông Dương tại Hà Nội và sau 4 năm học tập ông đã tốt nghiệp y sỹ Đông Dương vào loại xuất sắc. Năm 1926 ông được cấp học bổng sang Pháp để hoàn thành luận án bác sỹ y khoa. Năm 1928 ông đã bảo vệ thành công luận án bác sỹ với đề tài: “Nghiên cứu y học xã hội về tử vong của trẻ em tuổi đầu” (Etude médico - social de la mortalité des enfants du premiers âge). Người ta có thể đọc nguyên bản luận văn bằng tiếng Pháp của ông tại Thư viện Quốc gia Hà Nội hoặc Thư viện khoa học Paris. Những tư tưởng tiến bộ nhân văn cũng như lòng yêu nước của ông được thể hiện ngay trong trang mở đầu của bản luận văn: “Cuộc đấu tranh để bảo vệ trẻ thơ đang diễn ra trên toàn thế giới là rất cam go gian khổ. Cứu những sinh mạng thực tế không chỉ là sự nghiệp cứu nước mà trước tiên còn là sự nghiệp liên kết nhân loại. Tại khắp nơi trên trái đất trẻ em chết quá nhiều và cái tang đang làm đau đớn một gia đình cũng là một tai hoạ cho Tổ quốc. Cuộc đấu tranh tiến hành bởi công luận sáng suốt và chính quyền chống lại cái hoạ tử vong cao sẽ không thể triển khai toàn diện nếu không có sự tham gia đầy đủ của quần chúng và tình thương tích cực của những tấm lòng từ thiện. Chính sự thúc đẩy của họ đã tạo nên động lực kỳ diệu cho những sự nghiệp vì trẻ em...

... Ý nghĩ của tôi hướng về Tổ quốc, về đất nước An Nam, nơi mà tỷ lệ tử vong trẻ em cao khủng khiếp, nơi mà cuộc đấu tranh chống thảm hoạ này mới chỉ manh nha... Ước vọng của chúng tôi là sau này sẽ được hiến dâng tất cả sức lực của mình để chống lại thảm hoạ làm đau khổ và cướp đi mạng sống của các gia đình”.

Ngôi nhà 65bis Lý Thường Kiệt Hà Nội do Kiến trúc sư Nguyễn Cao Luyện thiết kế, BS Nguyễn Văn Luyện và 2 con trai đã hy sinh ở đây. Đây là nơi Ban soạn thảo Hiến pháp đầu tiên đã làm việc năm 1946. Nay là Sứ quán Cuba.

Về nước, BS Luyện đã trung thành với lý tưởng nghề nghiệp nhân đạo đó. Những năm đầu từ Pháp về, chính quyền đương thời đã điều động ông làm thầy thuốc ở những miền xa xôi, hẻo lánh như Lào Cai, Yên Bái... Ở đâu, ông cũng hết lòng tận tuỵ với người bệnh, đồng cảm bảo vệ che chở cho người dân nghèo khổ. Sau này khi trở về Hà Nội, ông xin thôi làm ở nhà thương công, ông mở nhà thương tư. Ông cũng nhận thấy chữa bệnh không chưa đủ mà cần phải viết báo, viết sách để tuyên truyền kiến thức rộng rãi cho nhiều người biết, để nâng cao dân trí, khơi dậy lòng tự tôn dân tộc và đấu tranh cho công bằng xã hội. Chính vì thế mà mặc dầu đã là một trí thức tầm cỡ, không ít phen ông bị điêu đứng bởi các nhà đương cục Pháp. Cuốn sách Sản dục chỉ nam hướng dẫn cách chăm sóc bà mẹ và nuôi trẻ của ông đã nổi tiếng một thời, kể cả hàng chục năm sau khi ông mất.

Là một con người vốn khát khao với tự do, dân chủ và công bằng xã hội, ông không thể chấp nhận xã hội đương thời nên ông đã tìm đến với cách mạng và cách mạng cũng tìm đến với ông. Được sự giúp đỡ của Đảng Cộng sản Đông Dương, ngày 30 tháng 6 năm 1944, Đảng Dân chủ Việt Nam được thành lập để tập hợp các trí thức, học sinh, sinh viên, công chức, tư sản dân tộc yêu nước để đấu tranh chống thực dân Pháp. Với cương lĩnh của Đảng là đấu tranh cho dân tộc độc lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc, đoàn kết với tất cả các tầng lớp nhân dân và các đoàn thể cách mạng chân chính để đấu tranh giải phóng dân tộc. BS Nguyễn Văn Luyện đã tham gia và là Uỷ viên Ban chấp hành Trung ương của Đảng này. Đảng Dân chủ tình nguyện tham gia Mặt trận Việt Minh. Cùng với đồng bào cả nước và đồng bào Thủ đô, BS Luyện tham gia Cách mạng Tháng Tám. Trong cuộc bầu cử Quốc hội ngày 6 tháng 1 năm 1946 ông là một trong 6 vị đại biểu Quốc hội đầu tiên của Hà Nội. Kỳ họp đầu tiên của Quốc hội ngày 2 tháng 3 năm 1946, ông được bầu là Uỷ viên dự khuyết Ban thường trực Quốc hội. Kỳ họp Quốc hội ngày 28 tháng 10 năm 1946 ông được bầu là Uỷ viên chính thức Ban thường trực Quốc hội (Ban thường trực Quốc hội có 15 người do cụ Bùi Bằng Đoàn làm Trưởng ban).

Ông được Chính phủ lâm thời cử tham gia Hội nghị trù bị Đà Lạt từ 18 tháng 4 đến 12 tháng 5 năm 1946. Trong Hội nghị, phái đoàn Việt Nam đã vạch trần âm mưu của thực dân Pháp muốn xoá bỏ Hiệp định sơ bộ 6-3 mà Bác Hồ đã ký với Pháp, đồng thời kiên quyết giữ vững lập trường “Hoà bình trong tự do, bình đẳng”. Sau gần một tháng đấu tranh, hội nghị bế tắc vì thái độ ngoan cố của phái đoàn chính phủ Pháp.

Ngày 31 tháng 5 năm 1946 ông lên đường đi Pháp, tham gia làm cố vấn trong phái đoàn của Chính phủ do ông Phạm Văn Đồng làm trưởng đoàn. Cuộc đàm phán diễn ra tại Fontainebleau, Chính phủ Pháp vẫn giữ nguyên quan điểm như tại Hội nghị Đà Lạt vì thực dân Pháp quyết xâm lược nước ta một lần nữa, do vậy, cuộc đàm phán phải đình chỉ. Phái đoàn Việt Nam đã ra một bản tuyên bố và xuống tàu Paster tại cảng Marseille ngày 14-9-1946, đến ngày 30-10-1946 thì đoàn về đến cảng Hải Phòng. Trong thời gian họp Hội nghị Fontainebleau, Bác Hồ là thượng khách của Chính phủ Pháp, khi Hội nghị Fontainebleau không thành công, Người cũng rời Paris xuống Marseille, và ngày 18-9-1946 xuống tàu Dumon d’Urville trở về nước, sau khi ký tạm ước 14-9 với Bộ trưởng Bộ Thuộc địa Pháp Moutet với mục đích kéo dài thời gian để chuẩn bị cho kháng chiến. Người về đến Hải Phòng ngày 20-10-1946.

Vào những ngày tháng cuối năm 1946, không khí chuẩn bị đánh Pháp rất sôi nổi. BS Luyện cùng 2 con trai của mình là Tự vệ thành Hà Nội cũng sẵn sàng với tinh thần như vậy... Ngay sau ngày Toàn quốc kháng chiến bùng nổ (19 tháng 12 năm 1946), BS Luyện đã cùng 2 con trai của mình chiến đấu và anh dũng hy sinh. Ông và con trai được công nhận là Liệt sỹ và được Nhà nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa (VNDCCH) tặng thưởng Huân chương Kháng chiến hạng nhất.

Trong Hồi ký của mình nhân 50 năm ngày Toàn quốc kháng chiến, GS Nguyễn Xiển, nguyên Chủ tịch Uỷ ban Hành chính Bắc Bộ đã viết: “Đêm bắt đầu kháng chiến, tôi đang ở nhà của đồng chí Vũ Thị Khôi (Đại biểu Quốc hội khoá 1, Uỷ viên Ban Quân sự của UBHC Bắc Bộ) tại phố Khâm Thiên. Chồng chị là Nguyễn Văn Thân, Uỷ viên Ban Tài chính của UBHC Bắc Bộ, một đảng viên trung kiên. Đêm ấy giặc cũng đem quân đến vây bắt tôi tại nhà riêng ở phố Lý Thái Tổ bây giờ. Đồng chí bảo vệ nhà tôi đã bị chúng bắn chết. Bác sỹ Nguyễn Văn Luyện cũng bị giặc đến vây bắt. Cha con ông đã kiên quyết chiến đấu và hy sinh anh dũng” (trích báo ‘Sài Gòn giải phóng’ 12-1996).

Trong sổ tay tư liệu của Luật sư Vũ Đình Hoè cũng đã ghi: 2 người con trai của BS Luyện là sinh viên Y khoa, là chiến sỹ tự vệ thành, khi ôtô của cơ quan đến nhà đưa BS Luyện đi sơ tán ra ngoại thành, BS Luyện đã từ chối không đi và nói: “Tôi là bác sỹ tôi phải ở lại với chiến sỹ”. Người lái xe đã kể lại với Luật sư Vũ Đình Hoè như vậy.

Tháng 12 năm 1953 Quốc hội họp tại chiến khu Việt Bắc. Các đại biểu đã dành thời gian để tưởng niệm các Đại biểu Quốc hội đã vì nước hy sinh, trong đó có Luật sư Thái Văn Lung (đại biểu Gia Định), BS Huỳnh Bá Nhung (Rạch Giá), Nhà cựu học Lê Thế Hiếu (Quảng Trị), BS Nguyễn Văn Luyện (Hà Nội), Nhà học giả Nguyễn Văn Tố (Nam Định). Để tưởng nhớ và ghi nhận công lao, ngày nay nhiều địa phương đã đặt tên các đường phố cho các liệt sỹ là Đại biểu Quốc hội thời ấy.

Những mẩu chuyện về cuộc đời hoạt động của BS Luyện không nhiều, những người hoạt động đương thời với BS thì nay gần như đã mất cả. Những bạn bè thân thiết của ông hồi ấy là nhân sỹ nổi tiếng như Kiến trúc sư Nguyễn Cao Luyện^([1]), Nhà điêu khắc Vũ Văn Cẩn, Hoạ sỹ Tô Ngọc Vân nay cũng không còn. Theo bà Phùng Thị Thược là phu nhân của BS Luyện, khi còn sống thường nói: “Gia đình cụ là cơ sở của Cách mạng, chính cụ đã nhiều lần sử dụng tiền của gia đình để mua súng ủng hộ Việt Minh đánh Tây đuổi Nhật; gia đình cụ được Bác Hồ đến thăm hỏi một số lần”. Điều này cũng phù hợp với ý kiến của cố GS Nguyễn Tấn Gi Trọng, nguyên là Đại biểu Quốc hội từ khóa 1 đến khoá 7, GS biết khá rõ về BS Luyện, ông nói: Nhà của BS Luyện lúc đó ở số 65bis Lý Thường Kiệt (nay là Đại Sứ quán Cuba) được ông Luyện cho sử dụng là nơi làm việc của Ban soạn thảo Hiến pháp đầu tiên của nước VNDCCH, Bác Hồ thường qua lại để chỉ đạo việc soạn thảo Hiến pháp và chính cha con ông cũng đã chiến đấu hy sinh tại ngôi nhà này. GS BS Nguyễn Tấn Gi Trọng còn cho biết trong thời gian họp Hội nghị ở Fontainebleau, BS Luyện đã mua một máy in hiện đại vào bậc nhất lúc đó để tặng Chính phủ làm công tác thông tin tuyên truyền. Lúc đó BS Trọng là Cục trưởng Cục Thông tin tuyên truyền, và cả hai người đều rất tiếc vì tiền đã trả rồi mà máy thì không về được vì chiến tranh. Lúc BS Luyện ở Pháp họp thì BS Nguyễn Tấn Gi Trọng cũng ở Pháp, ông tham gia Đoàn của Quốc hội Việt Nam thăm hữu nghị Pháp. Ông nhận xét: “Ông Luyện là một BS giỏi, tư gia rất khá giả nên rất có điều kiện để giúp đỡ mọi người, nhất là các tài năng trẻ gặp khó khăn về vật chất. Ông là con người cởi mở nhân hậu vị tha, sống vì mọi người”. Khi nhắc đến BS Luyện, GS Trọng tỏ ra rất luyến tiếc và nhận xét: “BS Luyện là một thầy thuốc giỏi nổi tiếng lúc đó, một nhà báo, một nhà hoạt động xã hội lớn có tầm nhìn xa trông rộng”. GS nói: trước ngày Toàn quốc kháng chiến, ông có thúc giục là tình hình căng thẳng lắm rồi, phải rút thôi thì BS Luyện trả lời: “Tôi không sợ, nhà tôi đã có phòng thủ, tôi có súng”.

Bác sỹ Nguyễn Văn Luyện đã anh dũng chiến đấu và đã hy sinh cùng với 2 người con trai của mình vào đúng đêm 19-12 tức rạng sáng 20-12-1946. Ông và các con trai của mình đã không còn có người nối dõi tông đường, cũng không tìm được phần mộ.

Một nhân sỹ trí thức mới ở tuổi 48, một con người đã từ bỏ vinh hoa phú quý, đã hiến dâng tất cả để cho Tổ quốc quyết sinh. Ông đã để lại một tấm gương trong sáng cho thế hệ mai sau.

Chú ý: Phần đầu của bài viết, Tác giả có tham khảo và trao đổi với GS.TS.Y khoa Phan Văn Duyệt, con rể út của BS Luyện. Bài viết này đã được nhiều tác giả tham khảo và khai thác ở những khía cạnh khác nhau để đăng tải lên: Khoa học & Tổ quốc, Người Hà Nội, Người Đại biểu nhân dân, Công an Nhân dân, Cựu chiến binh, Hà Nội Mới, Sài Gòn 12 giờ...