Diễn đàn về hiện tượng nước thấm qua đập Sông Tranh 2 (14)

BÀN THÊM VỀ THẤM QUA ĐẬP THỦY ĐIỆN SÔNG TRANH 2

KSCC. Hoàng Xuân Hồng

Trưởng Ban Khoa học Công nghệ

Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam

Mời thảo luận và xem bài đã có trên website của VNCOLD: Web/Content.aspx?distid=2957 Web/Content.aspx?distid=2958 Web/Content.aspx?distid=2959 Web/Content.aspx?distid=2960 Web/Content.aspx?distid=2961 Web/Content.aspx?distid=2962 Web/Content.aspx?distid=2964 Web/Content.aspx?distid=2965 Web/Content.aspx?distid=2966 Web/Content.aspx?distid=2967 Web/Content.aspx?distid=2968 Web/Content.aspx?distid=2969 Web/Content.aspx?distid=2970 Web/Content.aspx?distid=2973

Hiện tượng nước thấm qua đập sông Tranh 2 đã làm nóng dư luận trong nước trong máy tuần trước đây. Đến nay, Bộ Công thương đã tổ chức họp báo và chủ đầu tư EVN ra thông cáo báo chí về vấn đề này. Tuy nhiên, những ý kiến phát biểu của Thứ trưởng Bộ Công thương và kết luận của EVN trong thông cáo báo chí ngày 26/3/2012 về nguyên nhân thấm và giải pháp chống thấm đã làm vừa qua là không thuyết phục và không đúng về bản chất. Trong giới chuyên gia về thủy lợi, thủy điện không đồng tình mặc dù báo chí và các phương tiện truyền thông ít đề cập đến và không khí đã bớt nóng.

- Theo Thông cáo báo chí của EVN thì nguyên nhân là do nước thấm không được thu gom hết về các hành lang thu nước trong thân đập để dẫn ra hạ lưu, ... và nước thấm qua các khe nhiệt chứ không phải thấm qua các khe nứt của đập như báo chí đã đưa tin. Nguyên nhân chính của hiện tượng này là do hệ thống các ống thu nước bố trí trong các hành lang thu nước trong thân đập chưa đáp ứng tốt nhiệm vụ thu nước thấm trong thân đập, một số ống thu nước giữa các tầng hành lang bị tắc, nước ứ đọng nhiều trong các hành lang không thoát hết về hố thu nước.

- Theo Thứ trưởng Bộ Công thương Hoàng Quốc Vượng thì nguyên nhân là xử lý tại nhà máy không đúng quy trình, không đúng cách nên nước mới thấm, mới chảy về hạ lưu và hy vọng tháng 3 sẽ triệt tiêu dòng thấm này, nước chỉ chảy vào hành lang thoát nước (theo báo Tuổi trẻ ngày 29/3/2012).

Sau đây là những ý kiến bàn về các lời phát biểu của Thứ trưởng Hoàng Quốc Vượng trong cuộc họp báo của Bộ Công thương ngày 28/3/2012 và Thông cáo báo chí của EVN về nguyên nhân thấm của đập.

1. EVN cho rằng nước thấm qua khe nhiệt chứ không phải là thấm qua khe nứt như báo chí đưa tin.

Vì chưa có khảo sát đánh giá một cách kỹ lưỡng nên chưa biết là đập bị nứt hay không và chưa thể khẳng định việc nước chảy qua khe nứt của đập. Nhưng nếu cho rằng nước chảy qua các khe nhiệt thì vô hình chung đã kết luận rằng các vật chắn nước đặt từ trên đỉnh đến đáy đập tại các khe nhiệt số 11, 16, 18, 21, 24, 28 đặt ở phía thượng lưu đập đã bị hỏng.

2. EVN cho rằng nguyên nhân chính là do hệ thống các ống thu nước bố trí trong các hành lang thu nước bố trí trong hành lang thu nước trong thân đập chưa đáp ứng tốt nhiệm vụ thu nước thấm trong thân đập, một số ống thu nước giữa các tầng hành lang bị tắc nước ứ đọng nhiều trong hành lang không thoát hết về hố thu nước. Điều này cũng có nhiều nội dung không đúng.

a. Các ống thu nước không bố trí trong các hành lang trong thân đập mà vuông góc với các hành lang.

b. Hành lang có chức năng để những người quản lý kiểm tra các chỉ số về nhiệt độ, chuyển vị, thấm trong thân đập. Đáy hành lang có 2 rãnh 2 bên để dẫn nước thấm từ các ống thu nước về hố thu nước và cho chảy ra hạ lưu, hành lang không phải chỉ có nhiệm vụ thu nước thấm.

c. Nói rằng các ống thu nước không đáp ứng tốt nhiệm vụ thu nước thấm trong thân đập là không rõ mà đã không rõ thì làm sao để có biện pháp khắc phục. Phía cuối rãnh có lắp máng đo lưu lượng nước thấm.

Nếu cho rằng một số ống thu nước giữa các tầng hành lang bị tắc nước bị ứ đọng nhiều trong các hành lang không thoát về hố thu nước thì xin hỏi rằng một số trong 72 ống thu nước giữa các hành lang bị tắc mà làm nước bị ứ đọng nhiều trong hành lang là khó tin bởi vì trong 72 ống đó chỉ cần 10 ống thông là có thể thoát lượng nước lớn hơn 30 l/s.

3. Thứ trưởng Hoàng Quốc Vượng cho rằng nguyên nhân là xử lý tại nhà máy không đúng quy trình, không đúng cách nên nước mới thấm chảy về hạ lưu là không rõ. Xử lý không đúng quy trình, không đúng cách là thế nào, xử lý trong thời gian thi công hay khi bắt đầu xuất hiện thấm. Chắc trong thời gian thi công thì không phải, vì có chủ đầu tư, tư vấn giám sát, kiểm tra rất chặt chẽ, có Cục Giám định chất lượng nhà nước và Hội đồng nghiệm thu Nhà nước nhiều lần đến kiểm tra và nghiệm thu. Còn nếu xử lý sau khi xảy ra thấm thì chắc là chưa có quy trình nên chủ đầu tư và các đơn vị thi công đã thống nhất cách xử lý mong rằng có thể bịt được các dòng chảy.

Còn nếu như ông hy vọng tháng 3 sẽ triệt tiêu dòng thấm này thì đấy là một điều không thực hiện nổi và cho rằng lượng nước thấm chỉ còn lại 7 ~ 8 lít/giây, giảm một cách đáng kể và các giải pháp chống thấm đã hữu hiệu là không đúng với thực tế. Những việc mà công trường làm vừa qua chỉ là chuyển dòng chảy thấm từ mái hạ lưu để cho thoát theo các đường khác nhằm mục đích tránh sự lo lắng của mọi người, nhất là dân sống ở hạ lưu đập.

Để xem xét nguyên nhân “thấm” ở đập sông Tranh 2 cần phải đi theo những nguyên tắc cơ bản khi thiết kế đập bê tông trọng lực (công nghệ đầm lăn hay truyền thống).

Vật liệu bê tông, dù là bê tông truyền thống hay bê tông đầm lăn, đều có hệ số thấm nhỏ và do vậy, lưu lượng thấm ở hầu hết các đập bê tông truyền thống hay đập bê tông đầm lăn đã xây dựng đều rất nhỏ. Các vòi phun, dòng chảy với vận tốc đáng kể lọ ra ở mặt hạ lưu đập Sông Tranh 2 không còn là dòng thấm chẩy tầng trong môi trường xốp theo định luật Darcy nữa, mà là dòng chảy rối trong các đường dẫn bị chi phối bởi phương trình Bernouillie.

Với chiều dài đập là 640 m, chiều cao 96 m (mặt cắt cao nhất), diện tích mặt đập thượng lưu là 35.000 m², với lưu lượng thấm đã xảy ra (theo ông Nguyễn Tài Sơn là hơi lớn) thì trên 1 m² bề mặt, lượng thấm là con số rất nhỏ. Ngược lại, ở đây thấm tập trung thành dòng, thành vòi trên 6 khe nhiệt mà lớn nhất tại hai khe hai bên tường cánh đập tràn (K11 và K16).

Chỉ có thể lý giải việc thấm này theo 4 nguyên nhân:

-       Một là vật chắn nước tại các khe nhiệt bị hỏng

-       Hai là có xuất hiện vết nứt trong thân đập hoặc phần dưới nước mặt thượng lưu đập mà với mắt thường không thể phát hiện được.

-       Ba là bê tông ở xung quanh các khe nhiệt bị rỗng

-       Bốn là lớp bê tông ở phía trước mặt đập kể cả lớp bê tông biến thái (dày 60 cm) không được đầm chặt nên mặt trước của đập bê tông bị rỗng nhiều nơi vì ngập nước không thể phát hiện được.

Từ những phân tích trên đây thấy rằng việc xác định nguyên nhân thấm ở đập sông Tranh 2 của EVN và Thứ trưởng Hoàng Quốc Vượng là không chính xác.

Nếu không phân tích đầy đủ các nguyên nhân thấm nước mà chỉ đổ lỗi cho các ống thu nước làm việc chưa đáp ứng tốt nhiệm vụ thu nước thấm trong thân đập để dẫn về hạ lưu thì sẽ rất khó cho những người trực tiếp xử lý ở công trình và chưa biết những chuyện gì sẽ xảy ra khi nước hồ dâng cao trong những mùa lũ tới, liệu rằng đập sông Tranh 2 có thể vững bền được bao nhiêu năm.

Một số kiến nghị: Do tầm quan trọng của đập sông Tranh 2 ảnh hưởng đối với kinh tế, môi trường và sinh mạng của hàng vạn dân sống ở hạ lưu đập nên việc đảm bảo mức an toàn theo đúng yêu cầu của thiết kế đảm bảo một cách bền vững, công trình phải được có tuổi thọ đến 100 năm nên cần có biện pháp xử lý tổng hợp. Xin kiến nghị về các biện pháp đó:

-       Tạo màng chống thấm phủ lên toàn bộ mặt thượng lưu đập kể cả từ mực nước dâng bình thường xuống tận đáy (Ñ95,5). Nếu làm bằng bê tông là không khả thi nên có thể sử dụng màng chống thấm bằng PVC mà nhiều nước trên thế giới đã áp dụng, công nghệ này có thể làm ở dưới lớp nước sâu hàng chục mét.

-       Kiểm tra lại chất lượng của tất cả các vật chắn nước, cái nào hỏng thì phải làm lại.

-       Khoan kiểm tra, thí nghiệm chỉ tiêu chống thấm của bê tông thân đập, đặc biệt là tại những chỗ gần các khe nhiệt, gần mặt thượng lưu đập.

Sự cố thấm đập sông Tranh 2 không phải là quá nghiêm trọng, mức độ nguy hiểm của nó vẫn có thể kiểm soát được và chưa thể gây vỡ đập trong ngày một, ngày hai. Nhưng vì những người có trách nhiệm lúng túng trong việc xử lý khủng hoảng truyền thông và thực sự không minh bạch với công chúng nên gây ra tâm lý hoang mang. Thời gian qua, EVN và chủ đầu tư không sử dụng được nhiều nhà chuyên môn có kinh nghiệm về đập để đóng góp ý kiến cho công việc xử lý, như các chuyên gia có trình độ cao nhất về lĩnh vực này ở Việt Nam hiện đang hoạt động trong Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam. Cũng xin nói thêm rằng Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam, là tổ chức khoa học – công nghệ hàng đầu về  xây dựng và quản lý đập, về các kết cấu hạ tầng liên quan đến phát triển nguồn nước, trong đó gồm cả nhiều cá nhân và doanh nghiệp thuộc EVN, và là  thành viên có uy tín của Ủy hội Đập lớn Thế giới. Hội cũng có mối liên hệ và sự cộng tác rộng rãi với các chuyên gia quốc tế. Đã có những ý kiến khách quan đề xuất Hội tham gia tư vấn về kỹ thuật để xử lý sự cố đập Sông Tranh 2, song cho đến nay, theo tôi được biết thì EVN dường như chưa muốn đặt ra yêu cầu gì. Đây là một điều đáng tiếc.

Đóng góp ý kiến về bài viết này