Trao đổi Về sự cố cấp nước từ nhà máy nước sông Đà ở Hà Nội

TS.Tô Văn Trường

Vừa qua, nước cấp từ nhà máy nước sông Đà ở Hà Nội nhiễm dầu thải có mùi hôi khó chịu. Dù là loại chất hữu cơ gì đi nữa thì cũng cho thấy công nghệ hay dây chuyền xử lý nước mặt của  nhà máy nước có vấn đề. Theo tôi được biết, vì nước mặt luôn có hàm lượng các chất hữu cơ cao do chất thải của sinh vật sống trong nước, xác động thực vật thối rữa, chất thải từ dân cư vv...cho nên bắt buộc phải có công đoạn xử lý triệt để các chất hữu cơ.

Bởi vì nếu hàm lượng các chất hữu cơ không được xử lý triệt để thì đến khâu sử dụng clo để tiệt trùng, clo sẽ phản ứng với các chất hữu cơ và tạo ra sản phẩm clo hữu cơ rất độc hại. Nếu công đoạn xử lý chất hữu cơ của nhà máy nước hoạt động tốt thì sẽ loại bỏ được cả các chất hữu cơ trong dầu thải. Một câu hỏi cần được xem xét một cách nghiêm túc là nhà máy nước có công đoạn xử lý chất hữu cơ hay không? và nếu có thì hoạt động có hiệu quả không? Nhà máy nước có số liệu phân tích các chất clo hữu cơ (cơ clo) không? Tôi lo ngại về việc nhà máy nước này thường sử dụng nồng độ clo rất cao để tiệt trùng, nếu từ trước đến nay việc xử lý các chất hữu cơ không tốt thì hậu quả là rất nghiêm trọng.

Theo quy trình công nghệ xử lý nước mặt làm nước sinh hoạt và ăn uống thì xử lý được hết kể cả các hợp chất thủy ngân hữu cơ (vì muối thủy ngân vào nước sẽ thủy phân và bị sa lắng). Có điều là khi xây dựng các nhà máy nước sử dụng nước mặt và khi vận hành họ có tuân thủ đúng quy trình hay không?

Còn về phương pháp xác định các thông số trong nước cấp hay nước nguồn thì đều có phương pháp tiêu chuẩn. Có điều là người làm phân tích, đo đạc có làm đúng hay không thôi. Về việc xử lý nước nhiễm dầu thì cần dùng than hoạt tính để hấp phụ . Việc này chỉ làm tập trung , chứ làm cho từng hộ dân thì vừa tốn kém vừa không chắc chắn về hiệu quả.

Có thông tin đáng lưu ý là trên VTV1, cũng bình luận về nước nhiễm xylen. Thật ngạc nhiên sao chỉ nói đến xylen vì thông thường xylen (X) bao giờ cũng đi kèm với benzen (B) và toluen (T) trong xăng dầu và sản phẩm dầu mỏ nói chung. Nhìn hình ảnh dầu thải đổ trên đất và cặn dầu vớt được, thì nước không thể chỉ nhiễm BTX, khả năng lớn còn có các hợp chất thơm đa vòng - POPs chứ không phải dễ bay hơi, dễ phân hủy sinh học như BTX, chưa kể là có các kim loại nặng.

Kết quả phân tích chất lượng nước, lúc đầu nói nước có mùi hắc là do bơm nhiều clo khử trùng, và thậm chí Cty nước sạch vẫn nói kiểm tra hàng ngày khẳng định chất lượng nước cấp đạt yêu cầu quy định. Cùng với khảo sát chất lượng nước cũng cần phải xác định dầu thải đổ trộm là loại dầu gì để có thể xác định liệu công nghệ xử lý nước cấp hiện có tại Nhà máy cấp nước có đảm bảo xử lý được những chất ô nhiễm loại POPs không?  Có nhiều thông tin nói nước nhiễm styren chứ không phải xylen, nếu là sản phẩm dầu nặng thông thường (FO, mazut) thì không thể có styren - chất vinyl benzene có 1 nối đôi gắn vào nhân benzene là chất tổng hợp chứ không phải chất có trong tự nhiên nên không có các sản phẩm dầu mỏ; do đó càng cần phải biết dầu đổ trộm là loại dầu gì?

Về styren (hay xylen) trong nước từ Viwasupco làm có mùi hắc. Ông Chung cũng cho hay qua kết quả xét nghiệm, mùi nước mà người dân thấy bất thường những ngày qua liên quan đến chất styren và chất này có tỷ lệ từ 1,3 - 3,6 lần, cao hơn so với mức bình thường. 

Ông Chung không nói styren/xylen cao là so với quy chuẩn Việt Nam nào là không chấp nhận được. Nếu tra QCVN 01-1/2018/BYT về chất lượng nước ăn uống thì hiểu là Viwasupco có lẽ chỉ phân tích hàng ngày các thông số thuộc nhóm A (8 thông số) mà không phân tích các thông số nhóm B (91 thông số), trong khi theo quy định "Khi có sự cố về môi trường có nguy cơ ảnh hưởng đến chất lượng nước sạch" thì phải phân tích tất cả các thông số. Tuy nhiên, điều đáng ngạc nhiên là có thật là HN (không rõ đơn vị nào) phân tích đủ 99 thông số quy định trong QCVN 01-1 này không mà chỉ phát hiện có mỗi thông số styren cao? Bộ TNMT cần phải vào cuộc kiểm tra phân tích chất lượng nước của Hà Nội  

Năm nay, Hà Nội đúng là gặp vận hạn về các sự cố môi trường: Cháy nhà máy Rạng Đông phải xử lý chất độc hại chưa xong lại bị xếp vào loại thành phố ô nhiễm  không khí thuộc loại “khủng” trên thế giới. Bây giờ lại là nước của nhà máy xử lý bị nhiễm dầu vv...