Đập thủy điện xả lũ có gây thiệt hại cho hạ du?

Liên tục các vụ thuỷ điện xả lũ chồng lũ làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến vùng hạ du song cuộc thảo luận cuối tuần vừa qua do Bộ Công thương chủ trì về vận hành hồ thuỷ điện lại không xác định được rõ trách nhiệm chính thuộc về cơ quan nào. Trao đổi với báo Tuổi trẻ, GS.TSKH. PHẠM HỒNG GIANG, Chủ tịch Hội Đập lớn và phát triển nguồn nước VN, Phó Chủ tịch Hội Đập lớn Thế giới, nói:

- Qua thực tế xả lũ của các hồ thuỷ điện vừa qua, tôi thấy chúng ta đang có bất cập là việc quản lý, vận hành các hồ thuỷ điện chưa đáp ứng được yêu cầu phòng chống lũ. Người dân ở hạ du nhiều nơi  còn bị ảnh hưởng khi các hồ thuỷ điện xả lũ. Chuyện này năm ngoái đã nói nhưng đến giờ vẫn thấy còn rất nhiều lỗ hổng. Chỉ khi nào xảy ra chuyện thì mới tính xem trách nhiệm ở đâu. Tôi ngại rằng bây giờ đang lũ thì thế, qua một tháng nữa hết lũ thì mọi việc lại đâu vào đấy, chẳng ai để ý cả.

            * Thưa ông, thời gian qua có nhiều ý kiến khác nhau chung quanh việc vận hành của các hồ thuỷ điện, đặc biệt trong thời điểm có lũ. Chủ đầu tư nhà máy điện nói lũ về thì phải xả nước để đảm bảo an toàn cho đập, còn lãnh đạo địa phương thì cho rằng hồ thuỷ điện xả không đúng quy trình. Ý kiến ông về chuyện này thế nào?

- Giữ đảm bảo an toàn cho đập thuỷ điện là đúng nhưng lẽ ra phải có dự báo tốt về mưa lũ để xả nước trong hồ trước khi lũ về, vừa để đảm bảo an toàn cho hồ, vừa không ảnh hưởng tới hạ du. Tâm lý của chủ đầu tư thì bao giờ cũng muốn giữ mực nước hồ rất cao để ưu tiên cho sản xuất điện. Khi lũ cao thì mới xả, mà khi xả lại không thông báo cho người dân dưới hạ du, nên không những không góp phần giảm nhẹ lũ mà còn làm thiệt hại cho người dân hạ du. Đấy là do chúng ta làm không tốt khâu quản lý vận hành hồ. Giữa địa phương và chủ đầu tư chưa có sự phối hợp trong công tác phòng chống lụt bão. Khi hồ thuỷ điện xả, tỉnh không nhận được thông tin và người dân lại càng thiếu thông tin.

Nguyên nhân không chỉ nằm ở việc quản lý vận hành hồ mà còn có cả từ khâu quy hoạch, nhất là ở các tỉnh, việc thẩm định quy hoạch chưa tốt. Cả lưu vực sông như vậy thì phải tính xem những chỗ nào có thể làm thuỷ điện, chỗ nào không nên làm và công suất nhà máy bao nhiêu để đảm bảo cho phòng tránh lũ, tưới tiêu, phát điện, giảm diện tích ngập, bảo vệ môi trường, nhất là rừng... Quy hoạch hoặc là rất sơ sài, hoặc là chưa có. Các dự án thuỷ điện được phê duyệt xây dựng nhiều. Hiện nay có nhiều thành phần kinh tế đầu tư làm thủy điện rất cần quy hoạch đầy đủ và chính xác. Thiếu sót nữa là về mặt kỹ thuật. Nhiều đập thuỷ điện được phê duyệt nhưng chưa đảm bảo các tiêu chuẩn an toàn đập. Sự cố nghiêm trọng, kể cả vỡ đập, ở một số đập nhỏ vừa qua cho thấy còn rất nhiều việc phải làm để khắc phục tình trạng này.

Chính phủ đã ban hành Nghị định về an toàn đập nhưng việc tổ chức thực hiện chưa được tốt. Bình thường thì không ai quan tâm, đến khi lũ về thì không kịp nữa. Số lượng cán bộ chuyên môn tại địa phương rất ít, chuyên môn không vững. Sở Công thương là cơ quan tham mưu cho lãnh đạo tỉnh vấn đề này nhưng lại thiếu chuyên gia giỏi về thủy văn, dòng chảy, an toàn đập …

* Đối với hoạt động của  nhiều hồ thuỷ điện trên một lưu vực sông thì sao, thưa ông?

- Vấn đề này đúng là phải có quy định vì trên một dòng sông mà hồ ở trên xả vô tội vạ thì ở hồ  bên dưới, đập sẽ vỡ ngay. Hoặc nếu hồ trên xả, hồ bên dưới cũng xả thì đến người dân ở hạ du phải hứng chịu hết. Nếu các thuỷ điện trên một lưu vực sông của cùng một chủ đầu tư thì có thể còn đỡ phức tạp, nếu nhiều chủ đầu tư thì khó  biết ai sẽ nghe ai? Do đó, quy trình vận hành liên hồ cần phải được xem xét kỹ và thực hiện nghiêm ngặt. Với một dòng sông đi qua nhiều tỉnh, nhà máy thuỷ điện đặt ở tỉnh này, hạ du thuộc tỉnh kia thì qui trình vận hành phải được phê duyệt sao cho thể hiện được lợi ích và trách nhiệm của các địa phương. Điều này đã xảy ra đối với thuỷ điện Hố Hô, địa điểm xây đập ở Quảng Bình, còn hạ du lại nằm trong địa phận Hà Tĩnh. Cách đây hơn một năm, chúng tôi có văn bản gửi UBND tỉnh Hà Tĩnh đề nghị tỉnh Hà Tĩnh và huyện Hương Sơn phải đặc biệt quan tâm đến vận hành cũng như an toàn đập của thuỷ điện Hố Hô nhằm hạn chế tác hại khi lũ về. Rất tiếc là đã không có hồi âm và sự cố vừa qua ở đập thuỷ điện Hố Hô đã gây nhiều thiệt hại.

* Ông nghĩ sao khi mà người dân không kiện được chủ đầu tư các nhà máy thuỷ điện vì không có quy định?

- Tôi cho rằng lẽ ra phải có luật quy định vấn đề này để nếu một nhà máy thuỷ điện vận hành không tuân theo quy trình, làm ảnh hưởng đến hạ du thì phải bồi thường.

* Như ông nói thì Bộ Công thương sẽ phải là cơ quan chịu trách nhiệm đối với sự an toàn của các đập thuỷ điện cũng như việc quản lý quy trình vận hành hồ thuỷ điện?

- Bộ Công thương chịu trách nhiệm về quản lý quy hoạch,  kỹ thuật và  vận hành thuỷ điện theo chức năng và nhiệm vụ được Chính phủ qui định. Bộ Công thương là cơ quan quản lý nhà nước về vấn đề này nên Bộ phải có trách nhiệm trả lời trước dân. Bộ lo xây dựng một số nhà máy thuỷ điện lớn. Tuy nhiên, việc kiểm tra, hướng dẫn các địa phương quản lý các nhà máy thuỷ điện nhỏ thì còn hạn chế. Các nhà máy thuỷ điện lớn, đương nhiện có những vấn đề kỹ thuật lớn và phức tạp, nhưng lại có điều kiện  tập trung nhiều chuyên gia giỏi để giải quyết, thậm chí có tư vấn nước ngoài tham gia nữa, nên thường được nghiên cứu kỹ và vì thế có thể phần nào không đáng lo lắm. Trong khi đó, ở địa phương, thì như tôi đã nói, rất thiếu cán bộ có chuyên môn vững.

Khi đọc thông tin liên quan đến ảnh hưởng ở hạ du do thuỷ điện xả lũ, chúng tôi rất lo ngại  nhưng cũng  không thể làm gì hơn được vì ở nước ta chưa xác định rõ vai trò, trách nhiệm, thẩm quyến và những yêu cầu của xã hội đối với các hội khoa học kỹ thuật chuyên ngành.

KHIẾT HƯNG thực hiện

Đóng góp ý kiến về bài viết này