NHÌN LẠI BÀI TOÁN CHỐNG NGẬP Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Tô Văn Trường
Bất kỳ quốc gia nào khi tiến hành các giải pháp chống ngập cho thành phố đều phải có quy hoạch chống ngập nằm trong quy hoạch phát triển tổng thể dưới sự chỉ huy chung của “nhạc trưởng” được lãnh đạo thành phố ủy quyền.
Nguyên nhân gây ngập ở TPHCM do mưa, triều, xả lũ từ các hồ chứa ở thượng lưu, tốc độ phát triển đô thị quá nhanh, nhiều nơi nền bị lún v.v… Quy hoạch chống ngập úng TPHCM trong thời gian vừa qua là những bước đi đầu tiên nhằm tìm kiếm những giải pháp khả thi, hiệu quả. Tuy vậy, do thiếu gắn kết một cách đồng bộ giữa các quy hoạch thành phần nên mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình thực thi nhưng những vấn nạn tắc nghẽn giao thông, ô nhiễm môi trường do úng ngập trên địa bàn thành phố vẫn là nỗi bức xúc của người dân chưa tìm thấy hướng giải quyết rõ ràng.
Dự án chống ngập của JICA (Nhật Bản) chủ yếu mới tập trung vào khu lõi của thành phố mục tiêu chống ngập do nước mưa, với các công trình đang thi công chủ yếu là vốn vay của ODA đang trong giai đoạn gấp rút hoàn thành. Dự án quy hoạch chống ngập do Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn (NNPTNT) thực hiện chú trọng vào ngăn triều theo phương án bao trong với hệ thống đê và 12 cống lớn, nguồn kinh phí được phê duyệt lấy tròn 12 ngàn tỷ đồng.
Vấn đề thời sự hiện nay là sau khi Hội thủy lợi tổ chức hội thảo khoa học chống ngập úng bền vững cho trình bày dự án chống ngập do triều của Bộ NNPTNT vẫn còn ý kiến băn khoăn về hiệu quả của dự án mặc dù đã được Thủ tướng phê duyệt. Đáng lý ra, ngay từ khi Bộ NNPTNT trình bày dự án quy hoạch chống ngập úng, TP.HCM cần phải chủ động thành lập Hội đồng tư vấn độc lập để đánh giá so sánh phương án bao ngoài cửa sông với phương án bao trong như hiện nay về các mặt kinh tế, xã hội, môi trường, có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu và nước biển dâng. Bao ngoài đòi hỏi thời gian lâu hơn, công trình lớn nhưng phù hợp với tầm nhìn tiến ra biển và thích nghi cách chủ động với biến đổi khí hậu. Phương án bao trong sẽ phát huy hiệu quả nhanh hơn với điều kiện cả 12 cống phải được thi công để sớm hoàn thành đồng bộ trong bài toán quản lý vận hành hệ thống. Dự án chống ngập dựa trên hệ thống đê bao và 12 cống lớn bảo vệ cho vùng I thuộc Quy hoạch thủy lợi chống ngập úng khu vực thành phố Hồ Chí Minh sau khi hoàn thành, chắc chắn ngăn được ngập do triều cường, tạo điều kiện tiêu thoát tốt hơn cho hệ thống cống thoát nước đô thị.
Khi mưa, nếu không gặp đỉnh triều cường thì khả năng vẫn tiêu thoát tốt. Nếu mưa lớn mà gặp đỉnh triều cường thì hiệu quả tùy thuộc vào diện tích kênh rạch, ao hồ trữ nước. Mục tiêu đảm bảo 17% tổng diện tích (nếu không kể diện tích sông rạch thì cần 12,4%) là khó đảm bảo. Ngoài việc nạo vét mở rộng kênh rạch, làm thêm ao hồ, có thể vẫn cần có bơm hỗ trợ ở một số vị trí cục bộ. Ví dụ ở những nơi kênh rạch còn thiếu mặt cắt thoát nước, không có điều kiện mở rộng hoặc nơi nước bị dồn từ vùng cao về vùng thấp như khu vực Nhiêu Lộc-Thị Nghè. Sau khi dự án hoàn thành thì mực nước max phía ngoài tăng thêm 40cm - 60cm. Cần lưu ý rằng, hiệu quả của dự án phải tính toán lại vì tổng kinh phí dự án được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt 12 nghìn tỷ đồng, đến nay các công trình mới trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư nhưng giá thành đã đội lên gấp 3 lần so với trước!?
TPHCM hiện đang cho thực hiện dự án cống Nhiêu Lộc Thị Nghè để ngăn triều và tiêu thoát nước cho lưu vực theo hình thức dự án tổng thầu EPC (tư vấn, thiết kế, thi công). Trong quá trình thực hiện, dự án gặp khá nhiều khó khăn về vấn đề kỹ thuật, cơ chế vv…nhưng cho đến nay công trình đã chuẩn bị khởi công triển khai thực hiện. Điều đó đã thể hiện sự quyết tâm rất cao của các cấp lãnh đạo thành phố đối với vấn đề chống ngập. Có thể coi đây là kinh nghiệm điển hình cho các các công trình khác rút kinh nghiệm từ bài học thực tế chống ngập.
Bài học nhãn tiền về kinh nghiệm chống ngập chẳng ở đâu xa. “Học Thầy không tầy học bạn”, thành phố Bangkok có điều kiện tự nhiên, nguyên nhân gây ngập tương tự như TP.HCM. Nhờ có quy hoạch tổng thể đúng hướng và các giải pháp đồng bộ, đến năm 2005, Bangkok đã giải quyết triệt để bài toán chống ngập.
. Một số đặc trưng của TPHCM và TP Bangkok
Đặc trưng |
Bangkok |
Ho Chi Minh |
Diện tích (km2) |
1.569 |
2.095 |
Dân số (triệu người) |
5,70 (2009) |
7,00 (2009) |
Mưa TB năm (mm),
Số ngày mưa trong năm (ngày) |
1.500
128 |
2.000
160 |
Sông chảy qua TP |
Chao Phraya
(Qmax 5.000 m3/s) |
Sông Sài Gòn (Qmax 20.000 m3/s),
Sông Đồng Nai |
Khoảng cách từ biển (km) |
50 |
50 |
Mực nước triều (m so với mực nước biển trung bình) |
-1,5 đến+1,65 |
- 1,28 đến + 1,49 |
Cao trình mặt đất (m so với mực nước biển trung bình) |
-0,50 đến +2,00 |
0.5 đến + 10,0 (60%<+1,5) |
Mức độ sụt lún hiện tại
Chiều dày lớp đất mềm yếu |
0 – 1 cm/năm
10 – 15 m |
6 cm/năm
30-40 m. | |
Nguyên nhân gây ngập ở TPHCM và Bangkok
Thực tế việc chống ngập rất quan trọng nên thành phố đã thành lập Trung tâm chống ngập, nhưng quyền hạn còn rất hạn chế nên chưa thể hiện được vai trò “nhạc trưởng” trong việc phối hợp với các ngành, các cấp. Để có cơ sở giải quyết vấn đề ngập úng ngày càng trầm trọng hiện nay ở TPHCM cần khẩn thiết rà soát lại các quy hoạch đã có với quan điểm tổng thể do một nhạc trưởng chỉ huy với sự tham khảo và học tập một cách thực tế từ mô hình Bangkok. Bên cạnh đó, vấn đề biến đổi khí hậu, nước biển dâng cần được lồng ghép vào quy hoạch một cách khôn ngoan vừa nhằm giải quyết được vấn đề hiện tại mà không mâu thuẫn với tương lai.
|