GỬI NGƯỜI TẠC TƯỢNG ALEXANDRE DE RHODES
Trần Vân Hạc
BBT. ALEXANDRE DE RHODES là ai vậy?
Alexandre de Rhodes, sinh ngày 15/3/1591 tại Avignon (Pháp) và mất ngáy 5/11/1660 tại Isfahan (Iran), là một giáo sĩ dòng Tên (Jesuites) và được đánh giá là người đã góp phần quan trọng bậc nhất vào việc hình thành chữ quốc ngữ Việt Nam mà chúng ta đang dùng hiện nay.
Trong khoảng 500 năm, từ thể kỷ XIV đến thế kỷ XIX, cùng với sự phát triển hàng hải đến những vùng đất xa châu Âu, những thương gia đi buôn bán tấp nập, những đội quân viễn chinh trên các pháo thuyền đến chiếm lĩnh đất đai làm thuộc đia, các giáo sĩ đi truyền đạo Thiên chúa tỏa ra khắp nơi. Ngày 4/4/1619, A.de Rhodes được cử đi truyền giáo tại Nhật Bản song đến nửa đường thì phải chuyển sang Trung Quốc vì tình hình ở Nhật Bản bất ổn. Đầu năm 1625, ông và một số giáo sĩ cập bến Hội An, gần Đà Nẵng. Ông bắt đầu học tiếng Việt và truyền giáo ở Đàng Trong vào năm 1625 dưới thời chúa Nguyễn Phúc Nguyên và ở Đàng Ngoài vào năm 1626 dưới thời chúa Trịnh Tráng. Từ đó, Việt Nam trở thành vùng đất thân thuộc đối với A.de Rhodes qua nhiều lúc thăng trầm. Trong vòng 20 năm, ông bị trục xuất đến 6 lần. Nhưng sau cả 6 lần ấy, ông đều tìm cách trở lại Việt Nam khi cơ hội cho phép. Năm 1645, ông bị Chúa Nguyễn trục xuất vĩnh viễn.
Năm 1651, ông soạn và cho in cuốn Từ Điển Việt-Bồ Đào Nha-La tinh(Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum) dựa trên các ký tự tiếng Việt của những giáo sĩ người Bồ Đào Nha và Ý trước đó. Một số nhà sử học coi đây là sự kiện đánh dấu sự ra đời của chữ Quốc ngữ. Không thể phủ nhận công lao của các giáo sĩ phương Tây trong việc hình thành chữ Quốc ngữ mặc dù lúc đầu, mục đích của họ chỉ cốt để truyền giáo. Nhưng từ sau khi ra đời, chữ Quốc ngữ đã có sức sống riêng và trở thành tài sản vô cùng quí giá của người Việt, đã và đang góp phần đặc biệt quan trọng vào sự phát triển của dân tộc ta về mọi mặt. Giở lại những trang sử từ thời Bắc thuộc cho đến khi giành lại được độc lập sau này, Hán văn luôn được coi là ngôn ngữ chính ở nước ta. Từ khoảng thế kỷ XII, chữ nôm tuy đã được sáng tạo nên bằng cách cải biên các chữ Hán để diễn đạt tiếng Việt, song phải đến mấy thế kỷ sau mới có những tác phẩm văn học cổ điển Việt nam được sáng tác và lưu giữ bằng chữ nôm. Việc học chữ nôm rất khó, không thể phổ cập.
Trong thời kỳ Pháp thuộc, ở một số đô thị có các phố mang tên Alexandre de Rhodes và ở Hà Nội có tượng A.de Rhodes. Sau đảo chính Nhật (9/3/1945), chính quyền Hà Nội đã phá dỡ những tượng do quan chức thực dân Pháp dựng lên, trong đó có tượng A.de Rhodes. Để đánh giá chính xác và khách quan đối với nhân vật A.de Rhodes chắc còn phải có nhiều thảo luận, kể cả việc nhận định ông là “gián điệp”. Đúng là lịch sử đã ghi nhận sự tham gia của một số giáo sĩ trong các cuộc chiến tranh xâm chiếm thuộc địa. Song trường hợp A. de Rhodes thì cần được xem xét kỹ hơn. Ông mất từ 2 thế kỷ trước lúc quân Pháp khởi hấn xâm lược Việt Nam.
Tác giả gửi cho chúng tôi bài dưới đây thể hiện một quan điểm về đánh giá Alexandre de Rhodes.. Xin chuyển tới bạn đọc.
ooo
Trên Báo Văn Nghệ của Liên Hiệp các Hội văn học nghệ thuật thành phố Hồ Chí Minh, số 69 trang 17 có bài của Trí Nhân: “Suy nghĩ từ một… bức tượng”, viết về công trình của nhà điêu khắc Phạm Văn Hạng đã dày công tạc tượng Alexandre de Rhodes bằng đã hoa cương trắng, nặng tới 43 tấn và sẵn sàng hiến tặng Thủ đô Hà Nội nhân dịp kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long lịch sử và vai trò của nhân vật Alexandere de Rhodes. Tôi hoàn toàn đồng tình với quan điểm của tác giả, rất tôn trọng lao động sáng tạo của nhà điêu khắc và xin nói rõ thêm về vấn đề này.
Nhiều nhà nghiên cứu Việt Nam, từ Hà Văn Tấn, Lê Trọng Khánh, Bùi Văn Nguyên, Trần Ngọc Thêm... cho đến Vương Duy Trinh, Trương Vĩnh Ký, cả những nhà nghiên cứu nước ngoài ở Anh, Tiệp Khắc, Mỹ, Pháp, nhất là Trung Quốc: Từ Lục Lưu, đến Hứa Thân, Trịnh Tiểu... đều khẳng định: Việt Nam xưa đã có chữ viết riêng.
Gần đây Nhóm nghiên cứu Chữ Việt cổ và giáo dục thời Hùng Vương, do nhà văn Khánh Hoài - Đỗ Văn Xuyền lãnh đạo đã có những khám phá rất quan trọng. Một trong những kết quả nghiên cứu của Nhóm là phát hiện ra một bộ chữ Việt cổ được lưu giữ ở vùng Tây Bắc Việt Nam. Các nhà khoa học cho rằng văn tự này có thể là một biến thể của chữ “Khoa đẩu” hay “Hoả tự” đã ghi trong cổ sử. Thứ chữ đã tồn tại trong nền văn hoá tiền Việt - Mường. Do không được sử dụng phổ biến, bộ chữ này bị đóng băng, không phát triển theo kịp những biến âm trong tiếng nói người Việt hiện đại. Đến thế kỷ 16 khi đạo thiên chúa truyền vào nước ta, một nhóm trí thức người Việt đã cùng các giáo sĩ phương tây La Tinh hoá bộ chữ này thành chữ Quốc ngữ mà ta đang dùng ngày nay.
Theo nhà nghiên cứu chữ Việt cổ Đỗ Văn Xuyền: “Trước và sau Alexandere de Rhodes đã có hàng chục cuốn tài liệu và từ điển của nhiều tác giả. Chữ quốc ngữ ở đấy có cấu trúc lạ như:
- São le - song le, Tỏ tuầng - tỏ tường (Sách giảng tám ngày của Alexandere de Rhodes)
- Đàng lão - đàng trong, Đàng ngoày - đàng ngoài (A .palmeiro 1632)
- Lạc Lão Cuôn – Lạc Long Quân), Thần Nõu – Thần Nông (Iginio Văn Tín 1659)
Đặc biệt trong từ điển Việt Bồ La có hàng nghìn từ như vậy: Lão - Long, Suấy - suối, Thic Ca - Thích Ca, Sống mũy - sống mũi…”
Alexandere de Rhodes là người biết nhiều ngoại ngữ, tại sao không dùng tiếng Pháp hay Ý hay một ngôn ngữ khác mà lại viết như vậy?
Ngay trong mấy vạn từ của cuốn từ điển Việt Bồ La, riêng phần chữ Việt có 6088 từ (vần C có 658 từ, vần T có 785 từ, vần E có 12 từ, vần F 1 từ…Trong số này Đàng trong chỉ có 11 từ, còn lại là các từ Đàng ngoài. Trong số các từ Đàng ngoài lại thể hiện sự đặc trưng ngôn ngữ của các vùng khác nhau: Tlàng học, hạoc tlò, tlợn mắt, vỏ tlấu… là ngôn ngữ của vùng Thái Bình. Còn những từ: Đánh phết, sâu rọm, mẹ na con, làm rốn, ghe gà, đi bến, đi sông… lại của vùng trung du Bắc bộ...
“Đặc biệt những từ rất tục của riêng từng vùng, chỉ những người địa phương thật thân nhau mới nói ra, được ghi lại trong từ điển ấy chứng tỏ có một nhóm trí thức địa phương đã góp cho từ điển Việt Bồ La một ngân hàng chữ như vậy. Nếu một trí thức Việt Nam, dù ở trình độ nào cũng không đủ sức làm như vậy, chứ chưa nói đến các giáo sỹ phương tây, chưa thạo tiếng Việt lại không có điều kiện đi sâu vào các địa phương” - Đỗ Văn Xuyền.
Sau khi giải mã và tìm ra được cấu trúc đặc trưng của chữ Việt cổ, ông Đỗ Văn Xuyền phát hiện ra một điều thú vị: “Những từ vô lý trong chữ Quốc ngữ buổi đầu (từ các từ điển cho đến các văn bản khác) đã sử dụng lối cấu trúc của chữ Việt cổ và chỉ thay vỏ La Tinh vào”, Cũng chính vì tìm được ít nhất 10 dòng chảy của chữ Việt cổ tràn vào từ điển Việt Bồ La, phát triển thành hàng ngàn từ khó đọc, ông Đỗ Văn Xuyền đọc được dễ dàng những trang sách chữ Quốc ngữ có tuổi hàng mấy trăm năm, nay chỉ còn lưu giữ giải rác trong dân và trong thư viện Lisbon, Pari, Roma…
Như vậy phải chăng phương đông ở thế kỷ 16, 17 Việt Nam là nước duy nhất La Tinh hóa được văn tự, vì Việt Nam đã có sẵn bộ chữ Khoa đẩu từ thời Vua Hùng (Đời Nghiêu, người Việt ta đã tặng con rùa ngàn năm tuổi, trên mai có khắc chữ Khoa đẩu (chữ như con nòng nọc) chép việc từ thời khai thiên lập địa trở đi để giữ hòa hiếu giữa hai nước. Chữ Việt cổ trên mai Thần Qui có nội dung: “Kể từ trời Nam mở vận, dòng họ đầu tiên trong nước là Hồng Bàng, bậc quân Vương thụ mệnh trời đầu tiên là Kinh Dương Vương - là hậu duệ của Thần Nông. Kinh Dương Vương vốn được cha là Đế Minh phong Vương làm chủ Nam Việt. kết duyên cùng Long nữ Hồng Đăng Ngàn, con gái Động Đình Quân, sinh ra Lạc Long Quân, húy là Sùng Lãm. Lạc Long Quân lấy con gái Đế Lai là nàng Âu Cơ, sinh ra trăm con trai từ một bọc trứng, ấy là thủy tổ của Bách Việt vậy” (Ngọc phả Liệt Vị Đại Vương - La Nội, Hà Tây). Sự kiện này cũng được chép trong Ngọc phả đền: “Tứ Lạc Long Quân chi tử” đời Trần Thái Tông, tại xã Bàn Giản, huyện Lập Thạch, Vĩnh Phúc. Trong sách “Thông giám cương mục” của Chu Hy, sách “Tân lĩnh Nam chích quái” của Vũ Quỳnh…)
Bộ chữ tượng thanh của dân tộc ta phát triển không kém bộ chữ La Tinh. Khi nền văn minh phương tây tràn vào, một số trí thức Việt Nam đã phối hợp với các giáo sỹ phương tây tạo nên một văn tự mới trên cơ sở cấu trúc chữ Việt cổ, thay vào đó cái vỏ La Tinh, đơn giản và tiến bộ hơn chữ Việt cổ đã bị đóng băng hàng nghìn năm dưới ách đô hộ, tàn sát của phong kiến phương bắc.
Như vậy nếu coi Alexandere de Rhodes là người sáng tạo nên bộ chữ Quốc ngữ là hoàn tòan sai lầm và áp đặt, mà chỉ nên coi ông là người có công cải tiến chữ Quốc ngữ. Nhưng dù có vô tình trở thành một nhà ngôn ngữ như vậy, cũng không thể quên Alexandere de Rhodes “là kẻ gián điệp sớm nhất trong lịch sử xâm lược của phương tây vào nước ta” - nhà nghiên cứu lịch sử Bùi Kha.
Như vậy việc tạc tượng nhằm “tri ân” Alexandere de Rhodes có đúng với “công lao”: của ông ta hay không? Chưa nói đến việc tác giả còn định tặng cho Thủ Đô nhân dịp kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long, Hà Nội?
Người viết bài này vẫn khẳng định một lần nữa cái tâm trong sáng của nhà điêu khắc, cái sự lầm này mấy trăm năm nay cả dân tộc ta vẫn hiểu nhầm như vậy (cũng như chúng ta vẫn hiểu nhầm một số sự kiện lịch sử khác) mà không được ai có trách nhiệm chỉ ra để các thế hệ hiểu đúng về dân tộc mình.
Nếu các vị nào không tin, xin mời các nhà ngoại cảm giỏi nhất gọi hồn Alexandere de Rhodes lên hỏi cho rõ xem ông ta có phải là người có công khai sinh ra chữ Quốc ngữ hay không? Chắc chắn ông ta sẽ nhảy dựng lên mà rằng: “Các ngài nhầm rồi, tôi chỉ là người góp phần cải tiến chữ Quốc ngữ của các ngài thôi, mà việc đó cũng chỉ nhằm mục đích truyền đạo và đồng hóa dân tộc của các ngài dễ dàng và nhanh hơn, bởi vậy xin đừng dựng tượng tôi, xấu hổ lắm, dựng lên rồi có lúc con cháu các ngài hiểu rõ lại đập đi thì còn nhục nhã gấp trăm lần”!
Trần Vân Hạc
F.201, Nhà.B4, Ngõ.189, Thanh Nhàn
P. Quỳnh Lôi, Q. Hai Bà Trưng, TP. Hà Nội
Mobile: 0917 331 683
Mail: vanhac.yenbai@gmail.com
vanhac_yb@yahoo.com.vn
|