THỔ MÔ - MỘT LOẠI CÔNG TRÌNH CHỐNG LỤT LÝ TƯỞNG
KSCC. Phạm Đăng Ấp
Nguyên Trưởng phòng QHKT – Cục Đê Điều
Thổ mô là mô đất cao để tránh bị ngập nước. Đây là một kinh nghiệm vô cùng quý giá của ông cha ta sáng tạo nên trong cuộc đấu tranh vật lộn với lũ bão ác liệt để giành lại cuộc sống. Nó thật sự là loại công trình chống lụt lý tưởng bởi nó đơn giản, rẻ tiền, tại chỗ, ứng phó kịp thời cứu người, cứu tài sản không để lũ lụt phá hoại. Chính vì lẽ đó nó đã được Cục Đê điều đề xuất và được Bộ Thủy lợi chấp thuận là một trong hai biện pháp quan trọng nhất trong việc đề phòng bất trắc về ngập lụt do không quân Mỹ ném bom vào đê trong mùa lũ gây ra trong những năm chiến tranh phá hoại miền Bắc từ 1965-1972.
Hiện nay nó vẫn còn giá trị rất lớn đối với những vùng dân cư thường xuyên bị bão, lũ đe dọa như ở các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên, Khu 4 cũ và ở đồng bằng sông Cửu Long
Dưới đây xin giới thiệu kinh nghiệm về xây dựng thổ mô, vận dụng và cải tiến thổ mô ở 1 số địa phương để bạn đọc tham khảo.
I. Về quy mô xây dựng Thổ mô:
- Tùy theo khả năng của từng gia đình, xóm, thôn, xã mà thổ mô được đắp với quy mô khác nhau. Có gia đình, thổ mô chỉ đắp đủ nền nhà chính, nhưng có gia đình thổ mô được đắp tương đối rộng, đủ làm nhà chính, nhà phụ, sân phơi và cả vườn cây ăn quả như ở bãi giữa sông Hồng thuộc xã Hùng Cường, huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên.
- Thổ mô của xã Đồng Tháp, huyện Đan Phượng, tỉnh Hà Tây ở bãi sông Đáy dưới Đập Đáy (1969) có diện tích đủ làm kho chứa hết thóc lúa, trâu bò, lợn gà.. sơ tán dân của Hợp tác xã nông nghiệp.
- Năm 1995 đào kênh Tân Thành – Lò Gạch ở hai tỉnh Đồng Tháp và Long An (thuộc đồng bằng sông Cửu Long) ngoài tác dụng dẫn nước tưới, tiêu, thoát lũ còn kết hợp phát triển giao thông thủy, bộ, lấy đất đào kênh đổ sang 01 bên tạo nền cao thực chất là đắp thổ mô để đưa dân đến ở phục vụ khai hoang thâm canh lúa, góp phần quan trọng vào việc giữ gìn trật tự an ninh quốc phòng ở biên giới (trích Báo cáo thẩm tra Nghiên cứu khả thi công trình kênh Tân Thành – Lò Gạch ngày 16/09/1995 của Vụ Quản lý XDCTTL – Bộ Thủy Lợi).
- Thổ mô ở khu phân lũ Kinh Giang thuộc tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc có quy mô sơ tán hàng vạn người đến tránh ngập khi phân lũ.
II. Vị trí, cao độ của Thổ mô:
Thổ mô tuy chỉ là một khối đất nổi, nhưng phải chịu tác động phá hoại của mưa nắng, sóng gió và dòng chảy, nếu không chú ý bảo vệ và phòng tránh tốt sẽ có khả năng bị xói lở, sập đổ nhà, trôi tài sản và gây tai nạn chết người.
Kinh nghiệm thực tế cho thấy thổ mô phải bố trí song song với dòng chảy và nằm ở ngoài đường hành lũ (đường nước chảy) để tránh sự phá hoại của chúng.
Khi đắp Thổ mô cần hết sức lợi dụng những khu đất gò đồi cao, bờ kênh, đường giao thông.. để tiết kiệm đất đắp.
Thổ mô phải đắp dật cấp, có m khoảng từ 2~3 tùy theo chất đất đắp, nếu cao quá 4,0m thì nên bố trí có 01 cơ, sau đó trồng cỏ, tốt nhất là được xây lát bằng gạch, đá như hè nhà để tăng ổn định và chống sóng tốt, đồng thời kết hợp tạo bậc lên xuống thuận tiện, an toàn.
- Về chiều cao của thổ mô: nói chung phải vượt trên mực nước lũ lớn nhất đã từng xảy ra ở địa phương từ 0,50 ~ 1,0m (để đề phòng lũ sau cao hơn lũ trước). Nhưng nếu khối lượng quá lớn thì có thể chia thành nhiều mức để phấn đấu dần. Tuyệt đại bộ phận thổ mô ở các bãi sông lớn như sông Hồng, sông Đáy.. đều vượt quá mức báo động số 03.
III. Vận dụng và cải tiến Thổ mô:
Thổ mô có tác dụng hết sức to lớn trong công tác phòng chống lũ lụt, thật khó có biện pháp cứu hộ, cứu nạn nào sánh kịp. Hơn nữa nó rất phù hợp với phương châm chỉ đạo phòng chống lụt bão của Nhà nước ta là: “Tự cứu và Tại chỗ”.
Thực tế hiện nay ở đồng bằng sông Cửu Long cứ khoảng 6, 7 năm lại xảy ra một trận lũ khá lớn (số liệu năm 1991), còn đối với miền Trung (Khu 4 cũ) và Tây Nguyên hầu như năm nào cũng bị lũ, bão đe dọa, xảy ra ở nơi này, nơi khác gây thiệt hại hết sức nặng nề về người và của.
Chính vì lý do trên, đã đến lúc cần phát động toàn dân trong các vùng bị lũ, bão thường xuyên đe dọa hãy gắng sức đắp đê bao, thổ mô và làm nhà cọc (Tùy theo điều kiện cụ thể của từng nơi mà áp dụng từng loại công trình cho sát hợp). Đặc biệt là miền Trung, Khu 4 cũ, Tây Nguyên để phòng chống được cả lũ và bão siêu cấp thì sau khi đắp thổ mô ổn định rồi thì nên xây nhà (nhỏ, thấp) ở trên, nhưng kết cấu phải bền vững (bêtông cốt thép) chống được với gió bão trên cấp 12, 13, vì nền cao mà làm nhà tạm sẽ không an toàn chống bão. Mỗi nhà phải bố trí 01 bể nước sạch dự trữ ngay trên đất thổ mô đủ dùng trong và sau thời gian lũ bão chưa có nguồn nước sạch khác ngay.
Làm được như vậy sẽ bảo đảm ổn định lâu dài, yên lòng dân mỗi khi có lũ, bão đến./.
(www.vncold.vn)
Bài liên quan của cùng tác giả:
Kinh nghiệm phòng chống lũ bão: mất cảnh giác bị bất ngờ ắt phải trả giá.
Đê điều – Giải pháp an toàn trước mùa mưa lũ.
Thư ngỏ: Về biện pháp phòng, chống, tránh lũ bão cho các tỉnh Miền Trung.
“Bảo bối” cứu hộ đê trong mùa mưa lũ.
Một số kinh nghiệm xây dựng đê khoanh vùng phòng chống lũ lụt.
|